De toekomst waarin het water oprukt en abortus verboden is

Haro Kraak De ouderwets aandoende toekomst die Haro Kraak schetst, is weer actueel: een verhaal over een streng-christelijke gemeenschap waar abortus verboden is. Een vreemdeling van buiten zet de zaken op scherp.

Vijftig dossiers liggen klaar, op het bed van de veertiger Elsa. Ze was blij met haar nieuwe werk bij de Eilandraad, maar nu? Nu wordt ze geacht aan de zijde van de dominee vrouwen en jonge meisjes de les te gaan lezen over de abortus die zij heimelijk lieten plegen. In de dossiers zitten ‘getuigenissen van anonieme bronnen’. Voor wat geld verlinkten vrienden en familieleden hun naasten. Haar eigen abortus van jaren geleden is nog niet ontdekt. Ze heeft haar streng-christelijke man Age, met wie ze sinds zestien jaar samenleeft, er nooit over durven vertellen, maar verwerkt heeft ze het niet.

Het water bewaart ons, de tweede roman van Haro Kraak (1986), speelt zich af in een ouderwets aandoende toekomst, die zeer onlangs een maar al te reëel heden bleek, toen het Hof in de Verenigde Staten het landelijk recht op abortus schrapte. Dit speelt zich af op Schokland, dat door oprukkend water weer een eiland is. In de kleine, conservatief christelijke gemeenschap klampt de bevolking zich vast aan oude regels. Jongetjes dragen knickerbockers, meisjes rokken, mannen zijn aan de macht. Het gebruik van technologie en internet is ingeperkt. Men stelt hier geen vragen, maar leeft vanuit antwoorden. Wie afwijkt wordt verbannen.

Geheime fantasieën
Kraak presenteert deze samenleving als vanzelfsprekend, zoals het voor Age is, en in iets mindere mate voor Elsa. Age is een echte ‘Schokker’, zij komt oorspronkelijk uit Rotterdam, en heeft meer de buitenstaandersblik behouden. Ze vecht ertegen. Elsa doet keurige vrouwendingetjes, zoals mokken bedrukt met vogels verzamelen. Ze versiert het huis met schilderijtjes, vitrinekastjes en bloemenkransen, maar van een grondige schoonmaak komt het niet – letterlijk en figuurlijk niet. Ze heeft trauma’s uit haar jeugd, zoals de abortus, die ze verzwijgt. Age op zijn beurt heeft geheime fantasieën waarbij hij, als was hij de Heer, ingrijpt in het leven van anderen, een baby opzettelijk laat vallen, iemand verminkt met hete koffie. Beiden gaan gebukt onder hun voorgeschiedenis, maar trachten er iets van te maken, samen.

Ze willen zich daar bij aanvang nog voor inzetten, maar zijn elkaar eigenlijk kwijt. Een lifter die ze van de wal meenemen naar huis, zet de boel op scherp, als die met Elsa begint te flirten. Maar niet alleen Age, de hele gemeenschap bekijkt deze vreemdeling met argwaan en wijst hem zodra het kan als zondebok aan. Dat blijkt, verrassend, niet helemaal onterecht.

In het ene hoofdstuk kijk je met Age mee, in het andere met Elsa. Dat geeft een voorsprong omdat je als lezer meer weet van wat er in hun hoofden omgaat dan zij van elkaar. Kraak speelt daarmee, zo zijn beiden stiekem opgelucht dat het ze niet lukt samen een baby te krijgen. Het water bewaart ons heeft een strakke vorm, het boek beslaat een week en werkt, thrillerachtig onontkoombaar, toe naar een climax. Die vindt plaats op de langste dag van het jaar, als de Schokkers ‘Wannejoene’ vieren. Een feest van de vruchtbaarheid, waarbij maskers worden opgezet, en daarmee, ironisch genoeg, ook juist afgezet, om de schone, dagelijkse schijn te kunnen laten varen. Maar hoe weet je met een masker op nog zeker wie eigen is, en wie vreemd.

01-07-2022 Judith Eiselin