De crises blijven zich opstapelen, zonder dat er een ontknoping volgt

Ingrid Winterbach De nieuwe roman van deze Zuid-Afrikaanse schrijfster is allereerst een staalkaart van mogelijke reacties van de psyche op geweld. Daarmee zegt ze iets prangends over de huidige wereld.

Het zijn immers roerige tijden, dus begint Roerige tijden van de Zuid-Afrikaanse Ingrid Winterbach in razende vaart. Zo snel dat de samenvatting op de achterflap van de roman na de eerste drie bladzijden al wel is verteld. Dit gebeurt er: zoöloog Magrieta Prinsloo, gespecialiseerd in de regenworm uit het geologisch tijdperk Ordovicium, stort mentaal in, waarna een te hoge dosis medicatie haar gedrag zo onaangepast en explosief maakt dat ze haar baan aan de universiteit verliest. Na een pauze van een paar maanden (en betere medicatie) vindt Magrieta een nieuwe baan bij een mysterieus onderwijsbureau, waar ze komt te werken voor de al even mysterieuze Potsdam. Drie gedurfde bladzijden van hobbeldebobbel-literatuur en we kennen al Magrieta’s korte lontje, haar fascinatie voor oosterse godheden in duistere seksuele standjes, haar huwelijkscrisis, haar mislukte academische carrière. We gespen onze veiligheidsgordel maar vast.

Roerige tijden ontvouwt zich vervolgens als een thriller of mystery novel. Het doet denken aan het werk van Renate Dorrestein, met een no bullshit-personage uit de hogere middenklasse dat niet op haar mondje gevallen is, en een plotgedreven verhaal verteld in een onopgesmukte, efficiënte, soms ronduit lelijke stijl. In één alinea laat Magrieta ‘het echt niet over haar kant gaan’, is het ‘geen uitgemaakte zaak’, en ‘lacht ze zich een deuk’ ‘als hij het hazenpad heeft gekozen’. Alsof de schrijver (of de vertaler?) alleen uit een reservoir van sleetse uitdrukkingen heeft mogen kiezen.

Maar het boek blijkt complexer dan het ruwe oppervlak doet vermoeden. De verwachting dat deze roman van een ervaren schrijver (Winterbach wordt gezien als een van de belangrijkste Zuid-Afrikaanse auteurs) recht op de ontknoping af dendert, moet worden bijgesteld. Er zijn vooral een heleboel vooruitwijzingen dat er iets gaat gebeuren, maar er wordt helemaal niets ingelost. Magrieta’s nieuwe baan houdt in dat ze een heleboel mensen (‘agenten’) moet ontmoeten, zonder dat de lezer te horen krijgt wat er op het spel staat of wat er wordt besproken. Steeds wordt ze weer in een vliegtuig gezet naar andere steden in Zuid-Afrika, waar de agenten vervolgens niet verschijnen of haar een variatie geven op ‘bedankt voor het komen en een goede reis terug’. Ze treft een heleboel mensen in rolstoelen, die ze begint te verdenken van een terroristisch plot. Ze ontdekt herhaaldelijk vreemde symbolen van een walvis op de deur van openbare wc’s; ze vermoedt een verband met de rolstoelbende, of een mystiek teken van de kosmos. Potsdam verdwijnt spoorloos. In de wijngaard achter haar huis ontmoet ze diverse verloren zielen, zoals een burgervrouw die besluit in een tentje zonder moderne uitvindingen te wonen, uit ‘eindtijdvermoeidheid’. Scènes worden vaak slordig opgebouwd, en het gaat allemaal zo snel dat identificatie met Magrieta moeilijk is.

Waar het Winterbach echter om te doen lijkt, is dat er achter de schijn van crisis en opwinding – onder de hobbeldebobbel – juist eigenlijk helemaal niets gebeurt. De crises blijven zich opstapelen – misschien is crisis wel de kern van dit tijdsgewricht – maar deze permanente situatie kan niet verenigd worden met hoe wij verhalen vertellen, waarin een conflict een personage tot inzicht brengt. Er komt geen ontknoping; er is alleen conflict.

Roerige tijden is bovenal een staalkaart van mogelijke reacties van de menselijke psyche op het hedendaagse geweld in de wereld: depressie, zenuwinzinkingen, zelfverkozen isolatie, psychose. Of je strandt net als de walvis dood op het strand, omdat je natuurlijke habitat is verwoest. Dat is een intrigerend uitgangspunt; en zo weet Roerige tijden ondanks de sleetse taal toch iets prangends over deze wereld te zeggen.

04-02-2022 Persis Bekkering