De glasheldere boodschap: discipline, en dus succes, is een keuze

Zelfhulp Wie staat er als eerste op, kan het langste in het ijsbad en is het beste in vasten? De gedisciplineerde! De boodschap in het nieuwe boek van Ryan Holiday: wie mislukt doet gewoon niet hard genoeg zijn best.

‘Vrijheid vereist discipline. Discipline geeft ons vrijheid. Vrijheid en grootsheid. Je lot is hier. Neem jij de teugels in handen?”

Dit is geen wandtegeltje, en ook geen spreuk in een barak van de krijgsmacht, maar een citaat uit het boek Discipline is het Doel van Ryan Holiday. Nog eentje: „Als grootsheid ons doel is, als we productieve, dappere leden van de maatschappij willen zijn, moeten we voor ons lichaam zorgen. Niet alleen in de sportschool, maar ook in de keuken. (…) Jij bent een geavanceerde raceauto. Stop er passende brandstof in.” Dit boek lees je tussen het gewichtheffen en het eten van kipfilet, kwark en noten in. Voor de persoon die beter wil worden, al blijft het precieze einddoel vaag.

Discipline is het Doel. De kracht van zelfbeheersing is gebaseerd op de stoïcijnse filosofie van de Grieken en Romeinen. Het roept wel de vraag op wat de belangrijke en volop geciteerde denkers in deze school – Epictetus, Seneca en Marcus Aurelius – zouden vinden van de draai die Ryan Holiday eraan geeft. Holiday (1987) schrijft, na een carrière in de marketing, sinds 2014 over de stoïcijnen. Het gedachtegoed dat je leert om te gaan met tegenslagen en volop leefregels geeft, is mede dankzij Holiday zeer populair in de zelfhulphoek. Hij schreef er al een klein boekenkastje over vol, met titels als The Obstacle Is The Way (2014), Ego Is The Enemy (2016) en Stillness Is The Key (2019). Met succes, want hij verkoopt er miljoenen exemplaren van. Inmiddels is Holiday aan een vierluik bezig. Hij beschrijft de klassieke deugden moed, zelfbeheersing, rechtvaardigheid en wijsheid. Over moed schreef hij Het Geluk is met de Dapperen (2022). Nu is er zijn boek over zelfbeheersing.

Grasduinen
Bij vage oplossingen hoort ook een vaag probleem. We moeten zo gedisciplineerd zijn van Ryan Holiday omdat we volgens hem „ontzettend ongelukkig zijn”. Hij schrijft dat „de wereld van vandaag tegen ons samenspant”, dat we het aas moeten weerstaan dat de concurrent voor ons neerlegt, en dat we grootse daden kunnen verrichten in „de arena”, namelijk het openbare leven. Vaak is het boek daarbij meer peptalk dan zelfhulp. Holiday geeft zijn lezers mee dat ze heel speciaal zijn – en dat dit aan het licht zal komen als ze maar gedisciplineerd zijn. Al staat er ook nog een onthullend zinnetje in het boek dat mogelijk de ware doelgroep aangeeft: „Talent is niet evenredig verdeeld. Deze ongelijkheid betekent dat mensen met een achterstand nog gedisciplineerder moeten zijn als ze een kans willen maken.”

De impliciete boodschap is dat je via discipline succesvol wordt en dat succes iets is om na te streven. Dat laatste staat natuurlijk haaks op de oorspronkelijke stoïcijnse filosofie, waarin Marcus Aurelius zichzelf inpeperde dat hij ondanks zijn keizersmantel niet naast zijn schoenen moest gaan lopen. Of Epictetus die als vrijgemaakte slaaf uit zijn vroegere leven lessen haalde over hoe je geestelijk vrij kon zijn als er een meester was die alles voor je bepaalde. Ook de nadruk die de oorspronkelijke stoïcijnen legden op de rol die de burger te spelen had in de maatschappij is in dit boek ver te zoeken, het lijkt meer op narcisten gericht.

Holiday negeert liever de nuances die zijn verhaal ondermijnen. Hij grasduint in biografieën van beroemde mensen om bewijzen te vinden die zijn stellingen bevestigen. Dergelijke confirmation bias zorgt ervoor dat je als kritische lezer telkens weer je wenkbrauwen fronst bij de voorbeelden. Zo passen beroemdheden die mateloos leven niet in het straatje van Holiday. Toch voert hij Ernest Hemingway, Winston Churchill, Babe Ruth en Amy Winehouse op en vraagt zich hardop af wat ze hadden kunnen bereiken als ze wat gedisciplineerder waren geweest. Terwijl je net zo goed de vraag kunt stellen of zij überhaupt iets hadden bereikt als ze niet af en toe de teugels konden laten vieren.

Om ontvankelijk te zijn voor de boodschap van Ryan Holiday moet je geloven dat het leven maakbaar is, en dat iedereen een soort poppetje van klei is dat op alle manieren te vormen en te plaatsen is. Net als in de theorie van het manifesteren – iets bereiken door het je voor te stellen – geldt voor discipline dat de fout nooit bij de methode zit, maar altijd bij de beoefenaar. Wie mislukt doet gewoon niet hard genoeg zijn best.

Niet zo maakbaar
Het gebruik van de biografische voorbeelden heeft ook als nadeel dat minder fijne karaktertrekken van de personen moeten worden versluierd. Holiday refereert graag aan Queen Elizabeth om te laten zien hoe discipline er in de praktijk uit kan zien. De problemen die ze had in haar gezin, stopt hij weg in een kleine voetnoot. Consistent is het boek nergens. Waar we de ene keer het lot moeten accepteren, wordt de volgende keer weer een beroemdheid aangehaald die zich niet bij zijn lot heeft neergelegd. De gedisciplineerde moet goed slapen, maar ook vroeg opstaan. De gedisciplineerde moet ieder moment van de dag gedisciplineerd zijn, maar mag ook af en toe een lummeldag hebben. En zo rijgt Holiday de tegenstrijdigheden aaneen.

Zet je daar een boek tegenover vol wetenschappelijk onderzoek naar discipline, dan wordt nog duidelijker waar Holiday de fout in gaat. In het boek Self-Control laat hoogleraar gedragswetenschappen Will Tiemeijer zien dat zelfbeheersing lang niet zo maakbaar is als de stoïcijnen ons willen doen geloven. De een wordt met meer zelfbeheersing geboren dan de ander, daarnaast speelt een liefdevolle opvoeding met beloningen voor zelfbeheersing in de vroege kindertijd een grote rol. Zelfbeheersing is voor Holiday gewoon iets dat je moet doen, Tiemeijer laat in zijn boek juist goed zien dat zelfbeheersing begrensd is. Op een gegeven moment is het gewoon op, al is nog niet duidelijk waarom dat zo is. Belangrijk is ook nog eens dat stress, slaapgebrek, weinig eigenwaarde en het uitvoeren van mentale taken negatief inwerken op zelfbeheersing, volgens Tiemeijer.

Wankel bouwwerk
Dat zijn dan weer wel factoren die je met stoïcijnse lessen zou kunnen beïnvloeden. Je niet druk maken over zaken die je niet kunt veranderen, zorg voor je lichaam, barmhartigheid voor jezelf en gematigd zijn op alle vlakken – dat is typisch Stoa. Zelfbeheersing heeft, na intelligentie, het meeste effect op school- en werkprestaties, gezondheid, relaties en financiën van mensen, schrijft Tiemeijer. Eisen dat mensen hun zelfbeheersing gewoon maar wat opkrikken is een utopie, betoogt hij, waarmee het wankele bouwwerk van Holiday helemaal begint over te hellen.

Dat Ryan Holiday en anderen zo weglopen met de stoicijnen, zal te maken hebben met vorm en inhoud van de boodschap. Het leven is maakbaar, ongeluk kan geminimaliseerd worden. en dat alles opgediend in een korte en krachtige tekst die zelfs op tegeltjes past. Dat niet iedere leegte kan worden opgevuld, het leven vaak ingewikkeld is en het lijden soms groot is, daar heeft de moderne stoïcijn het liever niet over. Discipline zal ons redden, als we Holiday mogen geloven. En geloven is bij dit boek een noodzaak, je moet het vooral niet rationeel benaderen, want dan stikt het van de tegenstrijdigheden en belachelijke teksten.

30-06-2023 Alex van der Hulst