Australië, 1900, Valentijnsdag. Een aantal leerlingen van de door mevrouw Appleyard geleide Academie voor Jonge Dames vertrekt per huifkar voor een picknick bij Hanging Rock, een rotsformatie die een paar uur rijden van de school verwijderd is. Twee leraressen gaan mee als begeleidsters. Eenmaal op het picknickterrein wordt er thee gedronken, een beetje gewandeld, een beetje gedoezeld. Een vredige kalme middag, niets aan de hand. Vier meisjes vragen toestemming aan de Franse lerares om tot aan de lagere rotshelling te lopen. Het oudste meisje, Miranda, zegt dat de lerares zich niet ongerust hoeft te maken. ‘We blijven maar heel even weg.’ En daar gaan ze.

Uiteindelijk keert één van de meisjes terug, schreeuwend, over haar toeren, zonder coherent verhaal. De anderen zijn spoorloos. Ook een van de leraressen is verdwenen. Er worden zoekacties op touw gezet maar zonder resultaat.

Picknick bij Hanging Rock verscheen in 1967 en is sindsdien uitgegroeid tot een klassieke Australische roman. Joan Lindsay (1896-1984) schreef ook andere romans, en toneelstukken, maar zal toch vooral voortleven als de auteur van dit mysterieuze verhaal, dat nog bekender werd na de succesvolle verfilming door Peter Weir in 1975.

Contact met de aarde

Eigenlijk kun je niet over deze roman schrijven zonder het over het einde te moeten hebben – dit bij wijze van waarschuwing. Aanvankelijk denk je als lezer nog dat er een verklaring zal volgen voor de verdwijning van de meisjes. Er zijn ook nog anderen aanwezig op de picknickplaats, zoals Michael, een rijke Engelse jongen die zijn Australische oom bezoekt, en samen met stalknecht Albert de vier meisjes nakijkt terwijl ze naar de rots lopen en even later dezelfde weg aflegt omdat hij gefascineerd is door ‘het lange bleke meisje met het steile goudblonde haar’. Heeft hij iets de verdwijningen te maken? Maar nee. Wel blijft hij bezig met het geval en een week later beklimt hij zelf de rots en treft een van de meisjes aan, ze leeft zelfs nog. Zowel hij als het meisje moeten wekenlang bijkomen van hun avontuur. Bijna verslagen door de rots.

Dat is waar Picknick bij Hanging Rock over gaat: de ontmoeting tussen de strak gereguleerde cultuur van de nazaten van de kolonisten die zich het continent hebben toegeëigend, en de harde, onverschillige natuur die aan hen geen enkele boodschap heeft. Die cultuur wordt vertegenwoordigd door de streng-Victoriaanse opvattingen van schoolhoofd mevrouw Appleyard en de kleding van de meisjes, die door hun korsetten worden ‘afgeschermd van een natuurlijk contact met aarde, lucht en zonlicht’. Dat de verdwijning van de meisjes niet wordt opgelost is het sterke punt van de roman, een adequate uitdrukking van de ongelijke strijd; wij kunnen dan wel op zoek zijn naar verklaringen, de natuur maalt daar niet om.

Picknick bij Hanging Rock is geschreven in de jaren zestig, maar wekt de indruk uit een andere tijd te komen, alsof de auteur ook door haar stijl verwijst naar de tijd waarin het boek speelt. De milde ironie, de vooruitwijzingen, de suggestie dat het hier om een echt gebeurde geschiedenis handelt – het heeft iets negentiende-eeuws. Eigenlijk is de roman een verlate gothic novel, waarin personages soms eerder types zijn dan individuen; het schoolhoofd is streng, de stalknecht praat en denkt eenvoudig en is recht door zee, de plaatselijke agent niet al te slim maar vasthoudend. Toch is zeker de manier waarop na de fatale picknick de school en mevrouw Appleyard ten onder gaan meeslepend beschreven.

Geschrapt slot

Het boek is nu voor het eerst in het Nederlands vertaald. Het lukt de vertaler niet altijd de juiste toon te vinden. Zo werkt de keuze om stalknecht Albert een jofel, Amsterdams aandoend taaleigen mee te geven niet altijd even goed. Wel verdient de vertaler alle lof voor zijn inzet om het boek vertaald te krijgen en voor zijn informatieve nawoord. Uit dat nawoord blijkt dat de eerste versie van de roman een slothoofdstuk bevatte waarin een verklaring werd gegeven voor de verdwijning van de meisjes. Haar uitgever vond het beter als dat hoofdstuk werd geschrapt en alles in het vage bleef. Die uitgever had waarschijnlijk gelijk; zonder dat hoofdstuk is het boek verontrustender en universeler.

In Lindsays oorspronkelijke versie komen de meisjes op de rots terecht in een zone waar de tijd stilstaat en na hun korsetten te hebben uitgetrokken verdwijnen ze in een mysterieuze opening in de rots. Met andere woorden: na hun door de cultuur opgelegde belemmeringen te hebben verwijderd, worden ze een met de natuur. Het is een vreemd, anekdotisch einde. Het boek zou met dit einde wellicht niet de status hebben verworven die het nu heeft, maar uiteindelijk bevestigt dit geschrapte hoofdstuk de onderliggende boodschap: de natuur heeft het laatste woord.