Niet iedereen had gedacht dat Bret Easton Ellis het nog in zich had. In de jaren tachtig werd hij op een hoopje gegooid met andere hippe jonge Amerikaanse schrijvers als Jay McInerney en Tama Janowitz die net als hij schreven over het grotestadsleven van jongeren, vol drugsgebruik, geld en zoektochten naar iets dat ergens voor stond. Maar jonge goden worden ouder en hun betoverende werking verzwakt. Ellis’ laatste roman, De figuranten, dateert al weer uit 2010. Negen jaar later verscheen nog de bundel Wit, met essays over de bronnen van zijn eigen werk en over de films en boeken waarmee hij opgroeide; dat alles doorregen met verbeten uitvallen naar de millennial-generatie en hun veronderstelde gevoeligheden.

Maar nu verschijnt Scherven, een roman die staat als een huis. Bijna letterlijk, het telt 574 pagina’s. Voor dit boek keerde Ellis terug naar het Los Angeles uit het begin van de jaren tachtig dat ook het decor vormde voor zijn debuutroman Minder dan niks uit 1985. Net als in die roman is de verteller van Scherven een alter ego van de auteur. In Minder dan niks heette die Clay, hier heet hij gewoon Bret. Ook andere personen en zaken uit het debuut keren terug in Scherven, zoals de vader van een schoolvriend die filmproducent is en er een homoseksueel dubbelleven op nahoudt, en het feit dat de verteller met zijn ouders een huis aan Mulholland Drive bewoont. Sterker nog, de Bret uit Scherven schrijft aan een roman die Minder dan niks moet gaan heten. Veel voortgang zit daar vooralsnog niet in, hij heeft dan ook andere dingen aan zijn hoofd.

Bret zit in het laatste jaar van zijn middelbare school, de prestigieuze Buckley School, en samen met zijn vriendinnetje Debbie hoort hij bij de populaire leerlingen. Aan de top van de populariteitspyramide staat het all American koppel Thom en Susan; Bret is gefascineerd door beiden. Ondertussen heeft hij geheime verhoudingen met een paar jongens van zijn school. Dit op zich al wankele evenwicht wordt verstoord wanneer er uit het niets opeens een nieuwe leerling de klas komt verrijken: de goedgebouwde, fascinerende, innemende Robert Mallory. De nieuweling werkt zich meteen het populaire groepje binnen en vooral Susan is van hem onder de indruk. Bret is de enige die achterdocht koestert. Er is in Los Angeles een seriemoordenaar actief die de Treiler wordt genoemd en bij Bret groeit de overtuiging dat Robert Mallory en die Treiler een en dezelfde persoon zijn.

Vertraagde hectiek

Dit klinkt als het uitgangspunt van een hectisch verhaal en dat is het ook geworden, maar wat dit boek geslaagd maakt is dat Ellis de hectiek heeft uitgesmeerd over bijna zeshonderd pagina’s. Door die uitgebreidheid ontstaat een vertraagde hectiek die juist door die vertraging dromerige kwaliteiten krijgt. De schooldagen, de langzaam verschuivende verhoudingen, de groeiende achterdocht van Bret – Ellis beschrijft het minutieus, als een wurger die het koord heel langzaam aantrekt. Zeker in het begin van het boek werkt dit heel goed. Voor je het weet word je meegevoerd in een bedwelmend traag ritme van gedachten en gebeurtenissen dat lange lees-sessies afdwingt; Scherven is geen boek om zo nu en dan een half uurtje in te lezen.

Het trage ritme komt terug in de eindeloze autoritten die in Los Angeles en omgeving worden gemaakt. Bret en zijn klasgenoten mogen vanaf hun zestiende achter het stuur en dat verandert hun hele leven; het stelt Bret bijvoorbeeld in staat Robert te achtervolgen. Film speelt in hun leven een grote rol, al was het alleen maar omdat hun ouders actief zijn in de filmwereld. Aanwezig zijn die ouders nauwelijks. De ouders van Bret zijn de hele roman zelfs letterlijk afwezig, ze maken een cruise en bellen zo nu en dan naar huis. De wereld die Ellis beschrijft geeft de jongeren zoveel ruimte dat je er bijna pleinvrees van krijgt.

Filmscript

Bret streeft ernaar om in die wereld een ‘tastbare deelnemer’ te zijn, maar blijft, behalve op momenten van seksuele vervulling (die hij niet bij Debbie vindt maar wel bij zijn schoolgenoten Matt en Ryan) een onzekere observator. Op een feestje kijkt hij om zich heen met ‘een vreemd afstandelijk gevoel, alsof ik boven de keuken zweefde en naar mezelf keek in een film waarvan ik de plot niet kende, niet wist wie mijn personage was, wat mijn tekst was of hoe ik moest reageren op de dialoog die anderen uitspraken – ik dwaalde er verloren in rond.’ Omdat hij zichzelf verbergt, verbergt de wereld zich voor hem. Hij wil verbondenheid, troost en bescherming, maar hij zit ook vol woede en angst. ‘Er was geen hoop. De wereld merkte je leed niet op.’ Niemand ziet hem voor wie hij is. Hij wil een filmscript pitchen bij de filmproducent, maar die verkracht hem. Ondertussen vallen er in zijn directe omgeving doden – zonder dat iemand wil zien wat er aan de hand is.

De bedwelmende werking van Scherven wordt mede veroorzaakt door de sluier van melancholie die over het boek hangt. Minder dan niks speelt zich af in dezelfde wereld en dezelfde tijd, maar is een actuele beschrijving van een bestaande samenleving. Scherven gaat over een tijd die voorbij is, verteld door iemand die terugkijkt op gebeurtenissen van veertig jaar geleden. De nostalgische glans die het boek daardoor krijgt, wordt nergens sentimenteel of comfortabel, daarvoor zit er te veel paranoia en verstikking in. Uit interviews blijkt dat Ellis dicht bij zijn verleden is gebleven. Het is alsof hij aan zijn eigen schooltijd de dreiging van de seriemoordenaar heeft toegevoegd om een andere, onderhuidse spanning uit te drukken, die te maken heeft met opgroeien met geheimen, een plaats in een wereld vinden, het verwerven van een identiteit.

Scherven is een boek als een film, met een lange aanloop en een confrontatie op het eind. De scherven uit de titel komen terug wanneer Bret tijdens die confrontatie een glazen deur moet stuk trappen om zijn tegenstrever Robert Mallory te bereiken. Onwillekeurig vraag je je af of het wel om glas gaat, en niet om een spiegel.