Schoppenvrouw

Wanneer een vrouw van middelbare leeftijd denkt aan iemand die ze vroeger heeft ontmoet en hoopt dat hij inmiddels dood is, dan is de kans groot dat je een leuk personage te pakken hebt. Wanneer ze ook nog eens hoopt dat hij een akelige dood is gestorven, dan is het wel zeker dat het om een leuk iemand gaat. Van rancuneuze personages krijg je immers nooit genoeg.

Mensje van Keulens nieuwe roman Schoppenvrouw draait om galeriehoudster Paula (haar man deed haar ooit ongevraagd een galerie cadeau), die terugdenkt aan een medium dat haar in de puberteit had gewaarschuwd nooit kinderen te krijgen, omdat die haar slecht ‘zouden bekomen’. De klaveren zeven, de schoppenvrouw en de klaveren aas waren het bewijs, meende de man, die kapotte aura’s bij verwende vrouwen herstelde. Paula krijgt desondanks een dochter.

Schoppenvrouw opent met een scène waarin Paula naar het tv-programma Opsporing verzocht kijkt. Daar wordt verteld hoe een bejaard echtpaar is overvallen: de man is dood en de vrouw heeft een bloedende oorlel omdat er een oorbel is uitgetrokken. Paula weet direct dat haar dochter de dader is. Hoe ze daarmee moet omgaan, weet ze niet. ‘Ik twijfel zo aan alles dat het haar tot een vreemde maakt. Een vertrouwde vreemde die een oude man doodt en vervolgens in staat is zijn vrouw een oorbel af te rukken. Waar ik me het minst raad mee weet is dat ze kan leven met wat ze heeft ze heeft gedaan.’

Onvermijdelijk doet het gegeven van de misdaad van een kind en hoe hiermee om te gaan denken aan Het diner van Herman Koch. Hierin probeert vooral een vader alles om de misdaad van zijn kind te verhullen waarbij de vader uiteindelijk net zo’n zelfde psychopaat blijkt als kindlief. Bij Van Keulen is de vader ook aanwezig, met een opmerkelijke rol, maar draait het om Paula’s perspectief.

Uiteraard is er eerst het schuldgevoel: heeft ze iets gemist en waren er in de kleutertijd al signalen van gewelddadigheid? Daarna komt de woede: hoe lang denkt haar dochter te kunnen doen alsof er niets aan de hand is en waarom snurkt haar man de hele nacht door? En dan de actie: geen verdoezeling, maar waarom geen wraak op de ziener, die haar destijds heeft ontraden kinderen te nemen?

Ze heeft de man ooit ontmoet bij een occult jeugdvriendinnetje, dat in een groot huis aan de Keizersgracht woonde, samen met haar afwezige vader, ziekelijke moeder (met zwarte gaten in haar aura en de ziener die haar probeert te genezen) en een broer die lijdt aan ennui. Deze broer, liefhebber van Wagner, Oscar Wilde en dure wijnen, zag in alles verderf – waarmee overigens de levenshouding van de meeste personages wordt geduid. De decadente, gothic wereld waarnaar Paula in dat grachtenpand werd meegenomen, was een ontsnapping aan haar eigen moeder die constant ratelde, ongeacht of ze nu thuis is of bij het schoteltje met muntjes zat voor de wc in het Amsterdamse Americain.

Duurdoenerij

De mysterieuze oplichterij en duurdoenerij worden mooi afgezet tegen de wereld van Paula’s moeder, die zo simpel is dat ze praat zonder interpunctie. Vooral in de stijl wordt het contrast het duidelijkst, want in wezen is er niet veel verschil tussen een Jomanda-achtig medium dat verklaart dat kinderen je rampspoed zullen brengen en een moeder die uitlegt dat je echtgenoot niet oud zal worden omdat hij kleine oren heeft. Goed, dat laatste is iets waar je om lacht, het eerste laat je met een knoop in de maag achter. Maar dat komt vooral door de manier waarop Van Keulen beide opmerkingen situeert en omschrijft: de ziener in donkere jas met kaarten versus de wc-mevrouw. Van Keulen zet beiden schitterend neer.

In een interview (Boeken, 10.02.12) vertelde Van Keulen over haar vorige roman Liefde heeft geen hersens. Ze had hiermee een ‘duister’ boek over de dood willen schrijven. In die roman ging het ook om een moeder (Romy) die zeker wist dat haar kind schuldig is aan de dood van een bejaarde, maar toen draaide het om de verdoezeling van een moeder die uit liefde voor haar kind handelde. „Zomaar over de dood schrijven heeft geen zin”, zei Van Keulen. „Emily Brontë was omringd door de dood, maar ze wist er in Wuthering Heights een geweldige, krankzinnige vertelling omheen te weven.”

Liefde heeft geen hersens werd geen duister boek, maar was vrij lichtvoetig, waarbij moeder Romy veel weghad van de moeder van Paula in hun beider directheid. Verschil is wel dat Paula’s moeder grossiert in een onweerstaanbare wansmaak: ze draagt in haar kist nog steeds haar laarsjes met tijgerprint. Paula zelf daarentegen mist die directheid. Ze is een knappe, gesoigneerde vrouw met een neus voor goede kunst en de gave om wrijvingen te mijden. De wat minder directe, ongegeneerde visie op het leven zal de reden zijn waarom Van Keulen deze keer wél een roman met een duistere kant schreef.

Dat wil overigens niet zeggen dat Schoppenvrouw alleen maar duisternis is. Dankzij mooie beschrijvingen van de personages, valt er veel te lachen. Zoals in al haar werk weet Van Keulen ook nu in enkele zinnen iemand te typeren. Zo is Paula’s man notaris. Hij heeft ‘geen klanten maar cliënten’, is welwillend, gaat nooit conflicten aan en draagt sinds zijn studententijd ’s nachts pyjama’s met korte mouw van Engelse snit. Die blote arm is aanleiding om haar slapende man te observeren: ‘Zijn arm rust als een reuzenlarf op zijn zij, met aan het eind een kop waar geen plekje eelt aan zit. De glanzende trouwring, die hij iedere ochtend voor hij doucht op de console van zijn wastafel legt.’

De troef die de notaris uitspeelt in de kwestie met de dochter, blijft hier in het midden. Maar verrassend en tegelijkertijd volkomen logisch is die wel. In dat opzicht verschilt Schoppenvrouw ook van Liefde heeft geen hersens of Het diner: er wordt geen psychologische verklaring gezocht, Paula moet het doen met de kaarten die op tafel zijn gelegd. Hoe ze daarbij buitenspel wordt gezet, is een verrassende wending die deze mooie roman vol geweldige typeringen nog sterker maakt dan de in thema verwante voorganger.