Weinigen in de nationale naoorlogse geschiedenis hadden zo lang een actieve maatschappelijke functie als Wim Kok. Vakbondsbestuurder, voorzitter van de grootste vakcentrale, PvdA-partijleider, vicepremier en tenslotte premier. Een periode die ruim dertig jaar overspant. Al die jaren was hij vanuit zijn banen betrokken bij de sociaal-economische politiek van Nederland. Geen Miljoenennota heeft hij in die tijd gemist. Het ging van de stuiptrekkingen van de geleide loonpolitiek eind jaren zestig naar het ‘Derde Weg-denken’ van de paarse kabinetten waarop sociaaldemocraten en liberalen elkaar halverwege de jaren negentig van de vorige eeuw wisten te vinden. Kok was overal bij. ‘Voorzitter van Nederland’, noemde socioloog Abram de Swaan hem in 1995.

Toen Kok in 2002 na acht jaar vertrok als premier verscheen in NRC Handelsblad een portret van hem onder de titel ‘Wie Wim Kok ziet, ziet de tijdgeest’. Het was geïllustreerd met portretfoto’s van Kok door de jaren heen. Van het keurig gekapt uit de jaren zestig, via de langharige krullen uit de ‘alles-kan-en-mag’ jaren zeventig naar het gedistingeerde grijs boven een gegroefd gelaat waarmee hij op 64-jarige leeftijd als premier afscheid nam. Een wandelende spiegel van de geschiedenis.

Als iemand een gedegen biografie verdient is het wel de vorig jaar overleden Wim Kok. Die is er nu dan ook. Dat wil zeggen: voor de helft. Oud-diplomaat Marnix Krop (eerder was hij adjunct-directeur van de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA) heeft de levensloop van Kok tot 1994 voltooid; het jaar dat hij premier werd. Het tweede deel over het premierschap maar ook zijn veelbesproken commissariaten in het bedrijfsleven die hierna volgden, hoopt Krop in 2022 af te ronden.

Alleen al het eerste deel beslaat inclusief het uitgebreide en soms onthullende notenapparaat ruim 500 pagina’s. Dat lijkt veel, maar er is dan ook veel te vertellen. Bovendien, wat is veel? De biografie van zijn sociaaldemocratische voorganger Willem Drees omvatte vier kloeke delen.

Vormende jaren

Krop (1948) heeft ruimte nodig om niet alleen de figuur Kok te schetsen, maar ook zijn tijd en omgeving. Zo begon Kok ooit als beleidsmedewerker bij de Bouwbond van het NVV. Dat had Krop kunnen laten bij een simpele vermelding. Maar de betekenis van deze baan voor de vorming van de jonge Kok wordt pas duidelijk door Krops schets van de enorme politieke gevoeligheid die het thema woningbouw in de jaren zestig bezat.

Om dezelfde reden is er de uitvoerige beschrijving van de Sociaal Economische Raad waar Kok al op jonge leeftijd als één van de afgevaardigden van de vakcentrale NVV lid van werd. Ook dit waren vormende jaren voor hem. De SER was in de woorden van Krop ‘toen al de hoge tempel van wat later het poldermodel ging heten.’ Daar leerde hij volgens zijn biograaf ‘niet alleen de argumentatie voor eigen vakbondstandpunten aan te scherpen, maar ook inzicht te verkrijgen in de standpunten van anderen om aldus samen voor problemen een oplossing te zoeken.’ Die mentaliteit zou in 1981 leiden tot het beroemde ‘Akkoord van Wassenaar’ met een hoofdrol voor Kok toen de organisaties van werkgevers en werknemers midden in de economische crisis overeenkwamen loonmatiging te ruilen tegen arbeidstijdverkorting.

Met die historische context is de biografie van Kok meer geworden van dan het levensverhaal van één persoon. Het is de laat naoorlogse sociaal-economische en politieke geschiedenis van Nederland waar Wim Kok als rode draad doorheen loopt. Dat is tevens de belangrijke meerwaarde van het boek, want het verhaal over de doorzettende timmermanszoon uit Bergambacht die in een lange mars en de nodige tegenslag uiteindelijk premier werd is wel genoegzaam bekend. Het gaat om het verhaal erachter. Wie was Wim Kok, wat dreef hem, wat wilde hij? Vragen die helaas halverwege nog niet kunnen worden beantwoord, maar hopelijk wel in het slotdeel.

Soms licht Krop wel alvast een tipje van de sluier op. Kok was vaak een twijfelaar. Hij was wantrouwend en kon er tijden over doen voordat hij iemand vertrouwen gaf, schrijft Krop in zijn inleidende hoofdstuk. Lang liet hij onduidelijkheid bestaan over zijn politieke aspiraties wat zowel bij de FNV (waar hij zat) als de PvdA (die naar hem lonkte) tot onzekerheid leidde. Toen hij voorzitter van de PvdA-fractie was ontaardden vergaderingen van het fractiebestuur nogal eens in ‘administratief geneuzel’ waardoor er weinig ruimte over bleef voor de grotere, strategische kwesties. Als minister van Financiën maakte hij bij zijn ambtenaren soms een ‘besluiteloze indruk’.

Overlever

Maar dan was er altijd weer de ‘overlever’ die met zijn uithoudingsvermogen grote obstakels wist te overwinnen dan wel te omzeilen, stelt Krop. Die instelling had hij al vroeg. Niet voor niets werd het nummerbord van Koks vakbonds-Opel waarin de lettercombinatie KF - BN voorkwam bij hem thuis gelezen als Kok Faalt Bijna Nooit.

Ongetwijfeld zijn de in totaal zestien gestructureerde gesprekken die Krop vanaf september 2016 tot juni 2018 met zijn onderwerp voerde van onschatbare waarde geweest voor zijn biografie. Koks ziekte als gevolg van een complicatie na een hartoperatie die in oktober 2018 tot zijn dood zou leiden, maakte een abrupt einde aan die gesprekken. Er was nog een lange weg te gaan want ze waren pas aangeland bij het vice-premierschap van Kok in het derde kabinet Lubbers. Het maakte het werken aan de biografie vanaf dat moment anders. ‘Na hoofdstuk 14 verdwijnt zijn stem langzaam uit de vertelling’, schrijft Krop in zijn verantwoording.

Een stem die overigens in die veertien hoofdstukken bescheiden aanwezig is. Kok is veelal één van de bronnen voor het verhaal. Zoals Krop aan het slot van het eerste deel stelt: ‘Het was zijn leven, maar het is mijn boek.’ Dat geeft de biograaf ook de gelegenheid eigen observaties over de door hem bestudeerde hoofdpersoon te geven. Maar hier wreekt zich dus dat Krop pas op de helft is. De balans volgt pas over drie jaar.

Tot die tijd is er het boeiende, leerzame en afgewogen verhaal over Koks lange aanloop naar het premierschap. Over de man die leiding gaf, maar ook zo vaak gevraagd werd om richting.

Correctie (22 november 2019): Onder een eerdere versie van dit artikel stond dat het boek 39,99 euro kost, maar in werkelijkheid is dat 5 euro minder.