Buiten de wereld

Knausgårds debuut is een van de meeslependste boeken die ik ken

Karl Ove Knausgård Knausgårds sprankelende debuut, vol gretigheid en angst én al vol literaire overgave, is het relaas over een onmogelijke liefde.

Een jonge leraar, pas afgestudeerd, gaat lesgeven op een school in een vissersdorp in het hoge noorden van Noorwegen. Daar wordt hij verliefd op het dertienjarige meisje Miriam. Maar hij is niet alleen verliefd op haar: alles stuwt verliefdheid door hem heen, de ‘ondraaglijke schoonheid’ van de fjord, de ruimte, het avondlicht evengoed als het ochtendlicht, alle andere meisjes in zijn klas, een lerares, zelfs een gemetseld terras met een roestige trap langs de rotsen naar een witstenen huis aan het water. Hardop zegt hij tegen zichzelf: ‘Dat dit het mooiste is wat er is. Van alles? Van alles.’

In 1998 verscheen het debuut van Karl Ove Knausgård, Buiten de wereld heet het. De auteur was destijds 31 jaar en zou zo’n tien jaar later met de zesdelige, autobiografische cyclus Mijn strijd (2009-2011) wereldberoemd worden. Het is een sensationele leeservaring om nu, met de kennis van Mijn strijd, Knausgårds eerste roman te lezen, een ruim 800 bladzijden tellend relaas van een onmogelijke liefde die op wonderbaarlijke wijze sprankelend en vooral euforisch wordt beschreven. In dat opzicht staat Buiten de wereld haaks op Mijn strijd.

In de terugblik herkent de lezer tal van ingrediënten van de zesdelige roman, zelfs de scènes van de jonge onderwijzer in het noorden keren bijna letterlijk terug, toch is Knausgårds romandebuut van geheel andere orde. Van enige grimmigheid is nu geen sprake, integendeel. Hoe noodlottig en zwaarbeladen de liefde van Henrik voor Miriam ook is, de hele roman straalt van een sprankelende lichtheid. Als je op zo’n detail gaat letten, valt op hoe vaak alle mogelijke varianten van licht genoemd worden.

Wurgslang
In dit opzicht heeft het boek niets gemeen met een doorsnee Scandinavische roman. Henrik ondergaat alles wat hij meemaakt als iets bijzonders en overweldigends, zelfs het drinken van een kop koffie in een nagenoeg leeg café. Hij beschrijft de liefde voor Miriam als een macht die groter en sterker is dan hijzelf, het ontbreekt hem aan verweer. De spijkerbroek om haar heupen, haar T-shirt, haar oogopslag als ze in de klas naar hem kijkt: het vuurt liefde aan en zijn blik terug naar haar vuurt bij haar liefde in.

’s Avonds belt ze bij hem aan maar Henrik, uit angst betrapt te worden, laat haar niet binnen. Teleurgesteld gaat ze terug naar het ouderlijk huis. Als hij uiteindelijk de voordeur open durft te doen ziet hij haar voetafdrukken in de sneeuw – en voelt enorme pijn en spijt. Het is een van de aangrijpendste momenten uit deze schitterende roman.

Uiteindelijk geven beiden toe aan hun fysieke verlangen naar elkaar, schuchter en vooral terughoudend. Maar de vervulling is daar, en vanaf dat moment kantelt de roman. Op een zondagnacht besluit Henrik te vluchten uit het dorp, naar het zuiden. Hij verandert in een opgejaagde man die bang is voor de gevolgen van de liefde, die hem aanvankelijk zo zuiver en puur leek. Hij trekt in bij zijn broer en gaat naderhand op zichzelf wonen, in een griezelig huis waarvan de eigenaar een wurgslang in een terrarium houdt.

Het knappe van Buiten de wereld is de balans tussen Henriks gretigheid om alles wat hij tegenkomt in zich op te zuigen en tegelijk zijn angst zich helemaal te geven. Miriam is niet zozeer onbereikbaar, wat bij dit thema zou passen, maar het zijn Henriks eigen angsten die hem telkens van haar wegjagen en nóg sterker doen terugverlangen. Een verhouding met een jong meisje, staat daar geen gevangenisstraf op? Zo schieten zijn gemoedsbewegingen heen en weer tussen euforie en beklemming.

In de prachtige vertaling van Marianne Molenaar is Knausgårds debuut een van de meeslependste boeken die ik ken. En ook een van de ongebreideldste: hier is een beginnend schrijver aan het woord die zich door taal en drang tot schrijven laat beheersen, zonder enige terughoudendheid. Het moet allemaal beschreven worden, die drang straalt en spat vanaf elke bladzijde. Het is weergaloos.

2020-01-15 Kester Freriks