De ballade van slangen en zangvogels

Ambitie kan Suzanne Collins niet worden ontzegd. Voorin De ballade van slangen en zangvogels, de vorige week wereldwijd verschenen prequel van haar internationale bestsellertrilogie De Hongerspelen (2008-2010), staan maar liefst vijf motto’s. Deze citaten over de vrijheid van de mens versus de macht van de staat, en de vraag in hoeverre we door nature of nurture worden gevormd, zijn niet van de eerste de besten. Thomas Hobbes, John Locke, Jean-Jacques Rousseau, William Wordsworth en Mary Shelley daagden Collins kennelijk uit te schrijven over de geschiedenis van de psychotische president Coriolanus Snow van Panem, de Amerikaanse dictatuur van twaalf beveiligde, arme districten, bestuurd vanuit het zelfgenoegzame Capitool.

Snow als hoofdpersoon is een opmerkelijke, gewaagde keuze van Collins. In de trilogie manifesteert hij zich als een moraalloze oude heerser. Zo is hij overtuigd van de onderdrukkende werking van de jaarlijkse Hongerspelen, de op de mythe van de Minotaurus geïnspireerde realityshow waarbij ieder district twee jongeren (‘tributen’) afvaardigt, die elkaar bevechten op leven en dood. Snow is niet bepaald een aantrekkelijke held, zeker niet vergeleken met Katniss Everdeen, de moedige rebel uit de trilogie. Collins moet dus inzicht geven in waarom Snow geworden is wie hij is, zonder dat je je van hem afkeert, voorwaar geen sinecure. Maar dankzij haar ingenieuze, zij het soms wat oeverloze plot, slaagt ze daar behoorlijk in.

Verward en gemanipuleerd

Het verhaal begint op de vooravond van de tiende Hongerspelen, tijdens de herstelperiode na de opstand van de Donkere Dagen, de door milieurampen en schaarste ontketende rebellenoorlog. Coriolanus is achttien jaar en getekend door de wrede oorlog die hem al jong met doodsangst confronteerde en de ooit welvarende familie Snow in armoede stortte. Als hij wordt gekozen om Lucy Gray Baird, een vrijgevochten zangtalent uit het twaalfde district, als mentor naar de Hongerspelen-winst te begeleiden, ziet hij kans zijn armoede te doorbreken en familie(-eer) te redden. Met de geldprijs kan hij studeren en zijn toekomst zeker stellen.

Wanneer hij Lucy Gray (haar naam verwijst naar Wordsworths spookmeisje uit de ballade ‘Lucy Gray’) echter een lied hoort zingen dat hem herinnert aan zijn in de oorlog overleden moeder, vertroebelt zijn zicht op zijn doel en wereldbeeld. ‘Zijn [de tributen] niet gewoon inwoners van Panem nu de oorlog achter de rug is? Net als wij?’ verwoordt een klasgenoot wat Coriolanus denkt. ‘Dan moet de regering ook iedereen beschermen. Dat is haar belangrijkste taak.’

Hoe verschillend zijn Coriolanus en Lucy eigenlijk? Zijn vader is vermoord door de rebellen, haar vader door een ‘vredebewaker’ van het Capitool om wat hij zei. Hoe lang wil het Capitool de oorlog nog rekken door kinderen elkaar te laten uitmoorden in een arena? Collins stort haar protagonist in een geloofwaardige geestelijke crisis. Ze schrijft: Coriolanus ‘voelde zich verward, gemanipuleerd, en kwetsbaar. Alsof hij meer een tribuut dan mentor was’.

Dit soort expliciete beschrijvingen had Collins, vanuit het credo ‘show don’t tell’, trouwens beter achterwege kunnen laten: dat had de invoelbaarheid van Coriolanus’ zielengeworstel vergroot. Maar verder stelt ze niet teleur. Collins schrijft aangenaam pretentieloos en bouwt de spanning goed op. Alles wat je op basis van De Hongerspelen mag verwachten zit ook in haar nieuwe boek, waaruit een somber mensbeeld spreekt: een Shakespeareaans rollenspel, een hardvochtige, manipulatieve overheid, een ontluikende, hopeloze jongerenliefde, een door woede en dus bij voorbaat tot mislukken gedoemde opstand, moord en doodslag.

Daarbij stelt Collins actuele, wezenlijke vragen. Hoe verhouden macht en controle zich tot elkaar? Wat voor sociaal contract is nodig voor vredig samenleven? En wat betekent de keuze voor vrijheid van de een voor die van de ander?

‘Ik denk dat mensen een ingebouwde goedheid hebben’, zegt Lucy een gegeven moment. ‘Je voelt het als je de grens naar het slechte overschrijdt; het is je hele leven de uitdaging om aan de goede kant ervan te blijven.’ Lange tijd danst Coriolanus weifelend op die grens, samen met Lucy en zijn vriend Sejanus. Totdat zij elkaars vertrouwen beschamen – met een belangrijke rol voor de spotvogels uit De Hongerspelen – en Coriolanus er uiteindelijk aan de verkeerde kant afvalt.