Een simpel leven leiden? Zo eenvoudig is dat niet

Levenskunst Roderick Nieuwenhuis viel voor de verleiding van een simpel leven, maar ontdekte dat zo’n bestaan uiteindelijk meer een idee is dan een reële optie.

Er zit soms wat woede in Een simpel leven, het boek waar journalist en historicus Roderick Nieuwenhuis de afgelopen jaren aan werkte. Woede, ook al is die dan ingetogen en beschaafd, is niet meteen wat je verwacht van een boek over de zoektocht naar een simpel, sober leven. En dat is net het mooie: de queeste van Nieuwenhuis voert ons niet langs de platgetreden paden van de soberheidsliteratuur, maar verkent, naast evidente keuzes als de opruimobsessie van Marie Kondo of de geneugten van mindfulness, ook volop nieuwe hoeken en kanten, zelfs al blijken die soms duister, of ronduit ergerlijk.

Daarbij brengt Nieuwenhuis ons van een pleidooi voor meer begrip voor millennials naar een analyse over het snobistische element in modernistische architectuur (‘arbeiderswoningen voor de rijken’) tot een mooie bespiegeling over het verlangen naar de onvoorwaardelijke liefde uit de kindertijd. Dat laatste doet hij aan de hand van Virginia Woolfs To the Lighthouse en haar verlangen naar de geborgenheid van Talland House, het vakantiehuis in St. Ives dat haar vader iedere zomer huurde.

Klinkt dat wat overladen, onsamenhangend of vergezocht? Dat is het niet. Nieuwenhuis, voormalig medewerker van NRC en De Groene Amsterdammer, heeft in dit boek een mooi evenwicht gevonden tussen zijn liefde voor en kennis van kunst en literatuur, persoonlijke voorkeuren en belevenissen, en historische en actuele achtergronden over het diepmenselijke verlangen naar eenvoud en soberheid. Met als centrale vragen: waar komt die drang naar eenvoud vandaan, en wat heeft eenvoud ons vandaag nog te bieden?

Tienerjaren
Nieuwenhuis schrijft dat hij al sinds zijn tienerjaren een meer dan gewone interesse heeft in het thema. Maar het was pas na lezing van de heruitgave van Walden van Henry David Thoreau in 2016 dat hij besloot om zijn eigen gedachten over een simpel leven aan het papier toe te vertrouwen. Dat zo’n leven in een hutje in de wildernis minder zaligmakend is dan veel pleitbezorgers voor een eenvoudig leven doen voorkomen, had hij toen al ervaren. Tijdens een rondreis door Europa belandde hij uit financiële noodzaak in een houten tuinhuisje in de wilde Schotse natuur. Er bleek niets fijn of ontspannend aan de eenvoud daar. Wat romantisch werd voorgesteld, bleek uiteindelijk een combinatie van fysiek uitputtend werk, in ruil voor een verblijf in een te klein en oncomfortabel huis.

Toch bracht die ene negatieve ervaring hem niet af van zijn hang naar minimalisme en soberheid. Jaren later bevindt hij zich met zijn vrouw in een ander vakantiehuis, een zogenaamd tiny house waar hij in bed niet eens rechtop kan zitten. Dan komt het besef: ik heb me opnieuw laten vangen door de al te mooie voorstelling van het simpele leven. En met dat besef komt ook de lichte kwaadheid over reclamemakers, influencers op sociale media en andere soberheidsgoeroes die volop kapitaliseren op het verlangen van mensen naar een eenvoudiger, eerlijker leven.

Hier komt Nieuwenhuis zijn pleidooi voor de millennials op de proppen. Het is een generatie, zijn generatie, die vaak wordt verweten niet hard genoeg te werken, niet doortastend genoeg te zijn. Terwijl het net deze generatie is die veel milieubewuster en dus soberder poogt te leven dan voorgaande generaties, die probeert de valkuilen van het consumerende leven te ontwijken. Maar het is ook deze generatie die het eerste slachtoffer is van de groeiende ongelijkheid zoals die is beschreven door Thomas Piketty, die met flexbaantjes en uurcontracten het hoofd boven water probeert te houden en nauwelijks een hypotheek voor een koophuis kan afsluiten. In tijden van economische crisis wordt, niet voor het eerst, een grote groep gedwongen tot soberheid, en dan is de lol er snel af. In de beslotenheid van je loft kijken naar mooi bewerkte Instagrambeelden van chique ingerichte woonhutten is een andere wereld dan gedwongen moeten kiezen voor een tiny house. Soberheid is een luxeproduct geworden, iets om mee uit te pakken. Tegelijk ziet Nieuwenhuis veel ‘negatieve eenvoud’: niet uit vrije wil, maar uit bittere noodzaak.

Milieubewuste systeemkritiek
Maar het is uiteraard niet allemaal kommer en kwel. Heel mooi is hoe Nieuwenhuis in veel hoofdstukken weer terugkeert naar Walden, en zo laat zien hoe je dat boek op verschillende manieren kunt lezen. Voor de een is de hang naar eenvoud ergerlijk, is het een lofzang op een zuiver leven en daarom moralistisch. Maar je kan het boek ook lezen als milieubewuste systeemkritiek of als een pleidooi voor spirituele in plaats van materiële groei.

Naast Thoreau passeren nog tal van schrijvers en filosofen de revue, waarmee de belezen Nieuwenhuis gretig illustreert dat de hang naar eenvoud van alle tijden is. Maar hij is ook niet te beroerd om minder evidente bronnen uit film en muziek aan te boren, zoals Taylor Swift en Bruce Springsteen.

Een simpel, sober leven blijft voor Nieuwenhuis een nobel streven, met meer aandacht voor het klimaat en minder plat consumentisme. Tegelijk is het een worsteling. Dat nieuwe besef zorgde ervoor dat hij geen eenduidige lofzang op de eenvoud heeft geschreven, maar een inzichtelijk en erg vlot geschreven boek met veel achtergrond over de schaduwzijden van ons soberheidsverlangen.

16-09-2022 Dirk Vandenberghe