Werkte hij de afgelopen vijftien jaar geleidelijk toe naar zijn ideale literaire vorm of is hij zo’n schrijver die zichzelf met elk nieuw boek opnieuw uitvindt? Hoe dan ook, de zes boeken die Willem du Gardijn sinds 2008 deed verschijnen, waren uiterst divers, met bijvoorbeeld het levensverhaal van twee Joodse broers en hun stervende vader (Monografie van de mond), een speelse, jolige roman over de mores op een kunstenaarsopleiding (Bevrijding) en het vier jaar geleden verschenen Het einde van het lied, een ernstig drieluik waarin een tragische, indringend beschreven suïcide werd verbonden met twee verhalen over de Romeinse keizer Hadrianus. Wat je dan wel weer kon vaststellen was dat Du Gardijn ‘iets had’ met het voormalige Oost-Duitsland. In ‘Een huid, een huwelijk’, een van de beste verhalen uit de bundel Het grote vakantiepark, nam hij ons daar al mee naartoe, verhalend over een vrouw met een lichtallergie die kort voor de val van de Muur op een bed naar de dood lag te verlangen. Haar man had wel iets weg van Erich Honecker.

De laatste leider van DDR komt af en toe ook voorbij in Het koor van de 300 moordenaressen, een roman over twee vriendinnen die er in het grauwe deel van Berlijn het beste van proberen te maken. Als Lena en Maksa even ergens gaan zitten, kijkt Honecker vanaf een poster op ze neer. Goedkeurend, eerst nog, maar daar komt verandering in als de twee samen met hun partners een plan maken om naar het vrije westen te vluchten. Het loopt volledig in de soep: de beloofde tunnel is helemaal niet gegraven en het groepje wordt ingerekend door de Oost-Duitse politie. Omdat er tijdens het arrest ook een dode valt, worden Lena en Maksa opgesloten in een speciale vrouwengevangenis, alwaar rituelen plaatsvinden die A Clockwork Orange van Anthony Burgess in herinnering brengen: men tracht de dames middels de juiste – in dit geval socialistisch getinte – culturele beïnvloeding weer op het gewenste mentale spoor te krijgen.

Ik keek flink uit naar deze nieuwe Du Gardijn. Met elke titel zwol de kwaliteit van zijn literatuur aan en de voorspelling dat hij na Het grote vakantiepark, dat wat onevenwichtig was maar op momenten veel indruk maakte, een dijk van een roman zou schrijven, kwam goeddeels uit toen daarna Het einde van het lied verscheen. Ook die roman was met een wat vreemd middendeel onevenwichtig, maar de rest was zo goed dat het boek op de longlisten belandde van de twee grootste Nederlandse literaire prijzen, de Libris en de Boekenbon.

Maar om eerlijk te zijn komt Het koor van de 300 moordenaressen over als een stap terug. Ten eerste is zowat alles in de vertelling op een verstikkende manier ‘DDR’ en is er bijna geen moment waarop Lena, die meestentijds aan het woord is, niet bezig of zelfs in de ban is van haar plek op de politieke landkaart. Het doet een beetje denken aan de manier waarop verhalenvertellers doorgaans nazi’s neerzetten, namelijk als wezens die echt alleen maar nazi zijn en die, bij wijze van spreken, niet meer weten waar ze het zoeken moeten als de Holocaust om welke reden ook even in de pauzestand is beland. Het is te totaal totalitair en daarmee teveel Du Gardijns boek, in plaats van dat van Lena, Maksa en de rest van de cast.

Daarnaast is het proza, om onduidelijke redenen gegoten in een lyrische mal vol hartstocht en ellenlange zinnen, te vaak ook gewoon niet te volgen. Iemand loopt over straat en dagdroomt dat ze „ook door goten had kunnen lopen langs ijzeren putten met dik taai slijk van mislukte relaties”. Juist. Over de gevangenisdirecteur kan men niks zeggen, „behalve dat ze geen ego heeft”. Zo’n intellectueel pretentieuze opmerking zou je dan aan het denken moeten zetten.

Is Du Gardijn hier kopje onder gegaan in zijn eigen ambitie? Misschien moet er in het vervolg iets vaker een redacteur langskomen met een pot kamille-thee.

Hoe wordt die weduwnaar ineens Romeins keizer?