‘De overheid moet grenzen stellen en handhaven en zo weer grip krijgen op migratie’, vindt de VVD. Migratie, zegt ook GroenLinks-PvdA, is geen natuurverschijnsel dat ons overkomt. ‘Door er grip op te krijgen en te houden voorkomen we dat onze bestaanszekerheid in het geding komt: met een eerlijk en tevens realistisch migratiebeleid.’

Afgelopen zomer liet premier Mark Rutte zijn vierde kabinet klappen vanwege onenigheid over gezinshereniging, en ook in deze verkiezingscampagne speelt migratie een doorslaggevende rol. Van links tot rechts menen partijen dat ze toch vooral ‘grip’ moeten krijgen op het aantal buitenlanders dat Nederland binnenkomt.

Hou maar op, stelt hoogleraar sociologie Hein de Haas van de Universiteit van Amsterdam: die grip is een illusie. Dit najaar verscheen zijn boek Hoe migratie echt werkt. Het ware verhaal over migratie aan de hand van 22 mythen, dat verplichte kost zou moeten zijn voor alle (aspirant-) migratiewoordvoerders in de Tweede Kamer. Een citaat: ‘Hoewel politici maar wat graag doen alsof ze het heft stevig in handen hebben en ‘grip op migratie’ hebben, werkt immigratiebeleid in de praktijk niet als een kraan die naar wens kan worden open- en dichtgedraaid.’

Met zijn vijfhonderd pagina’s is het boek hier en daar wat wijdlopig, maar gezien de korte tijd tot aan de verkiezingen zouden de politici al aardig uit de voeten moeten kunnen met het twintig pagina’s tellende, concluderende hoofdstukje ‘De weg voorwaarts’. Migratie, zo toont De Haas onomstotelijk aan, is iets onvermijdelijks. Toch blijven politici ferme anti-immigratieretoriek uitslaan en grootspreken over het bouwen van muren en hekken. Tegelijk knijpen diezelfde politici consequent een oogje toe wat betreft de grootschalige tewerkstelling van illegale arbeidsmigranten. En de media falen hardnekkig om de kloof op te merken tussen wat politici over immigratie zeggen en wat ze er daadwerkelijk aan doen.

Hiermee is meteen een kleine irritatie genoemd over De Haas’ werk: ‘de media’ en ‘de politici’ worden soms wel erg makkelijk als weinig gedifferentieerde groep aangemerkt. Formuleringen als ‘dat verhaal gaat doorgaans aan de westerse media voorbij’ en ‘het beeld dat politici en journalisten schetsen over migratie’ doen geen recht aan het toch uitstekende werk dat sommige journalisten en politici op dit terrein leveren.

Maar verder: wat een rijkdom levert De Haas. En wat een ontnuchtering. Wie via myth buster De Haas te weten komt hoe het echt zit – want ja, die belofte uit de titel maakt hij waar – kan alleen maar hoofdschuddend kijken naar het niveau van de migratiediscussies van de afgelopen decennia.

Het is misschien lastig voor beleidsmakers, maar De Haas concludeert dat het overgrote deel van het migratiebeleid simpelweg niet functioneert. Bouwt Europa hekken en muren om het continent? De meeste migranten komen legaal binnen en laten dan hun visum verlopen. Bedenkt Europa campagnes om potentiële migranten af te schrikken om naar Europa te komen? Migranten lachen erom: waarom zouden ze hekken bouwen als ze niet iets kostbaars te beschermen hadden? Richt Europa zijn pijlen op mensensmokkelaars? Totaal nutteloos: mensensmokkel is een reactie op grenscontroles, geen oorzaak van migratie.

Een factor die volgens De Haas stelselmatig te weinig aandacht krijgt, is dat migranten vooral op werk afkomen. Groeit de economie, dan wordt het lastig om te verhinderen dat mensen immigreren. En bij een stijgende werkloosheid daalt de immigratie, ook al schrijven politici dit volgens De Haas graag aan hun eigen ‘strenge’ beleid toe.

Wat pas echt dom beleid is, aldus De Haas, is het verhinderen dat migranten en vluchtelingen aan het werk kunnen. ‘Niets lijkt schadelijker voor het individuele welzijn én de economische bijdrage van migranten en vluchtelingen dan wanneer ze jarenlang door bureaucratische achterstanden en eindeloze beroepsprocedures in een juridisch limbo worden gehouden. Ze krijgen dan niet de kans te werken, wat trauma’s en isolement verergert en mensen vaak in een situatie van uitkeringsafhankelijkheid duwt.’

Op die manier creëren politici een self-fulfilling prophecy: migranten krijgen weinig kansen, waardoor ze zich isoleren en van een uitkering afhankelijk worden, waarna politici hen weer kunnen afschilderen als nietsnutten die de samenleving bedreigen. Ander voorbeeld: door een gebrek aan maatschappelijke kansen worden migranten gedwongen om zich in achterstandsbuurten te vestigen, waarna het achtergestelde karakter van die wijken aan hun aanwezigheid wordt geweten.

In een moeite door ontmantelt De Haas de mythe dat migranten banen afpakken en de lonen drukken. Dat lagere en middeninkomens in toenemende mate onzeker zijn over hun levensstandaard, is ‘het gevolg van bewuste beleidskeuzes die arbeidsmarkten dereguleerden, de baanzekerheid verminderden, vakbonden verzwakten, werknemers rechten afnamen, lonen drukten en de inkomensongelijkheid vergrootten’. Met immigranten heeft dit niets te maken, aldus De Haas – maar zij vormen voor politici nu eenmaal de ideale zondebok om de aandacht van de door henzelf gecreëerde problemen af te leiden.

Overigens geldt de kritiek van De Haas niet alleen de mensen die migratie willen beperken. Zo betogen werkgevers nogal eens dat migranten de oplossing zijn voor vergrijzing, maar de immigratieniveaus zijn veel te laag om het effect van vergrijzing tegen te gaan. En voorstanders van open grenzen overdrijven volgens De Haas vaak de voordelen van migratie. Vooral lagere sociale klassen ervaren wel degelijk nadelen van migranten die overwegend in hun buurten komen wonen.

Maar de stevigste kritiek heeft De Haas gereserveerd voor de politici die met hun ferme taal tegen migranten als extreem-rechts zijn gaan klinken. Grensbeperkingen leiden in werkelijkheid juist tot meer permanente migratie: wie weet dat hij niet meer terug kan, blijft. Intussen wordt Europa meer en meer gefortificeerd. Onzalig, aldus De Haas – maar niet te stoppen.