Schoon

De au pair, de nanny, de oppas, het dienstmeisje – er is geen geschikter literair personage voor wie twee werelden op elkaar wil laten botsen. W.F. Hermans stuurde zijn negentienjarige Zeeuwse naar een bizar, aristocratisch Parijs. Leïla Slimani liet haar nanny iedere dag de metro nemen vanuit de banlieue naar de rijke wijk van haar advocatengezin. Sacha Bronwasser laat haar kunststudente terechtkomen in een well-to-do, enigszins vreemde familie. In Schoon laat de Chileense Alia Trabucco Zerán (1983) haar dienstmeisje Estela haar geboortedorp in het zuiden van Chili verruilen voor een dienstbodenkamertje bij een doktersgezin in Santiago.

Twee werelden die elkaar, doorgaans in een huis clos, ontmoeten: aan de ene kant een welvarend gezin, dat een nog onontdekt sprankje gekte in zich draagt. Aan de andere kant een jonge vrouw, opgegroeid op het platteland, vaak in armoede, een vrouw die vastbesloten is dat alles achter zich te laten en een nieuw, beter leven te starten.

Ook in Schoon is maatschappelijk gezien alles uit balans, de kloof tussen arm en rijk is meteen duidelijk. Bovendien weet de een alles van de ander, en de ander niets van de een: de oppas van Trabucco Zerán maakt het echtelijk bed op, wast de onderbroeken van de familie en weet welke pillen er in het geheim worden geslikt. Ze kent het meisje op wie ze moet passen beter dan de altijd afwezige ouders. Andersom is het leven van Estela een witte vlek voor haar bazen, ze weten niets van haar vorige leven of van haar bestaan buiten de muren van hun appartement. Heel benieuwd zijn ze er ook niet naar.

Wat Schoon bijzonder maakt is enerzijds de spanning die Alia Trabucco Zerán weet op te roepen en anderzijds de vertelvorm: we zitten in het hoofd van het dienstmeisje, dat ergens opgesloten zit, en haar verhaal vertelt. Maar is er überhaupt wel iemand, daar, aan de andere kant van de afgesloten deur? Weg wil ze: haar verhaal in ruil voor haar vrijheid. En waarom zit ze daar eigenlijk?

Met meesterhand neemt de vertelster ons mee, voortdurend spreekt ze haar imaginaire publiek toe (‘hoor ik protest? Het is niet mijn bedoeling jullie aangenaam te onderhouden’). Ze heeft het over haar sollicitatiegesprek dat er eigenlijk geen was, doet de obsessie met tijd van haar baas uit de doeken, de angsten van haar bazin, het perverse gedrag van hun uitgekookte dochtertje.

Dat meisje – en daar is het hele verhaal om begonnen – is dood. Hoe, waarom, wie er schuldig aan is, dat zijn de vragen die de vertelster meteen aan het begin oproept. Ze heeft wel een idee, en langzaam, stap voor stap, als in een thriller, doet ze dat uit de doeken, grillig en meanderend.

Het is ‘een geschiedenis ontstaan uit een oude vermoeidheid’ en dus mag het even duren. Er is de vader die zijn dochter leerde dat ze in alles moest excelleren. Ook in zwemmen. Er is de hond, de enige vriend van de vertelster. Er zijn de ratten die ze hoort rennen op de etage boven haar. Er is haar eenzaamheid, haar steeds uitgestelde voornemen terug te keren naar haar moeder, de vrouw die het theezakje zo snel mogelijk uit het water haalde, zodat ze het nog een keer kon gebruiken. Tot het te laat is en een bezoekje niet meer hoeft.

Knap is vooral hoe de schrijver je tot de laatste pagina geboeid weet te houden: soms laat ze de realiteit kantelen en dissocieert haar vertelster, ze koppelt zich als het ware los van de realiteit, om zichzelf te beschermen. Ze ziet zichzelf op de rand van haar bed zitten, valt soms uit de tijd. Ook haar personages blijken uiteindelijk een onvermoede duistere kant te hebben – of toch niet? ‘De definitie van een tragedie is dat we de afloop altijd al kennen. (..) Maar toch blijven we lezen, wie weet waarom. We leven gewoon door alsof we niet weten hoe het eind zal zijn’.

Schoon is een ronduit knappe, fijn vertaalde roman, waarin Trabucco Zerán werelden op elkaar laat botsen – arm en rijk, stad en platteland. De realiteit is gewelddadig, het literaire antwoord is gelaagd en magisch-realistisch. Het gaat erom niet onderuit te gaan, het gaat om overleven. Hier geeft een auteur aan wie nooit gehoord wordt een stem. En wat voor een.