Shutdown

Is de coronacrisis al geschiedenis? De pandemie is nog niet voorbij, maar sommige gebeurtenissen lijken al wel vreemde episodes. Bijvoorbeeld de grootscheepse roekeloze ontkenning van een serieuze dreiging begin 2020. De sterk dalende olieprijzen een paar maanden later. De doodse stilte toen ‘de hele wereld’ stil lag.

Economisch historicus Adam Tooze heeft in Shutdown het eerste jaar van de pandemie beschreven als geschiedenis. Maar wel als een onvoltooid verleden, met dwingende lessen voor de nabije toekomst.

Het boek van Tooze gaat voor een groot deel over de ongekende economische effecten van de crisis en de even ongekende reactie daarop. De steunpakketten van honderden, zelfs duizenden miljarden dollars of euro’s zorgden er voor dat de economie niet totaal instortte. Daardoor bleef deze crisis in zekere zin beperkt. Er kwam geen wereldwijde schuldencrisis, die tot andere rampspoed had kunnen leiden.

Een van de bepalende factoren in het economisch beleid was volgens Tooze het ontbreken van een links alternatief. Een paar keer speculeert hij over wat er zou zijn gebeurd als Bernie Sanders kandidaat was geworden in de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Volgens hem had het Amerikaanse bedrijfsleven zich dan achter Donald Trump geschaard. Met Joe Biden als kandidaat was dat niet nodig, hij was geen bedreiging.

Door het ontbreken van een echt alternatief bleek het mogelijk om deze crisis binnen de bandbreedte van de bestaande maatschappelijke verhoudingen op te vangen. Ook al gebeurde dat met buitengewone maatregelen. Toch is deze noodtoestand en de reactie erop ook te zien als de laatste stuiptrekking van het neoliberalisme, schrijft Tooze. Het was de staat, niet de vrije markt, die ervoor zorgde dat de boel bleef draaien.

Complotdenkers

De pandemie had een nieuw sociaal contract op kunnen leveren, maar leidde in feite tot bestendiging van de bestaande situatie. En dat betreurt Tooze. Want ‘het voortzetten van de status quo is niet langer een optie.’ De coronacrisis is het begin van een reeks catastrofes, niet het einde, is de tamelijk sombere boodschap. Hij ziet drie keuzes: veel meer investeren in toekomstgerichte technologieën, een duurzame economie en samenleving opbouwen, of te worden overweldigd door een natuurlijke omgeving die ‘terugslaat’. Zijn voorkeur is duidelijk: hij wijst een paar keer op de inspiratie van de Green New Deal.

Iedere crisis is een test en een kans. Sommige sectoren legden die testen met goed gevolg af. Dat er snel een vaccin werd ontwikkeld, was een overwinning van de wetenschap en de farmacie. De centrale banken hielden het wereldwijde financiële systeem overeind. Maar de pandemie en de bestrijding ervan waren in de VS en elders het belangrijkste mobilisatiepunt voor complotdenkers en populisten. De binnenlandse polarisatie nam toe. Ook internationaal steeg de spanning. De opkomst van China werd allesbehalve afgeremd en de rivaliteit met de VS werd verhevigd. Tooze vraagt zich af welk van deze twee landen de grootste bedreiging vormt.

Steun voor Indiase paparazzi

Jammer genoeg is de vertaling van dit boek wat stroef. Het kernachtige Engels dijt in het Nederlands makkelijk uit met wollige bijzinnen en net niet soepel lopende formuleringen. Los daarvan schrikt de auteur niet terug voor af en toe pittige technische uitweidingen over bijvoorbeeld de obligatiemarkt. Toch zijn het juist ook die uiteenzettingen die van dit boek meer maken dan een opsomming van feiten.

Het is een prestatie om de crisis van 2020 op zo’n beknopte en toch veelzeggende manier samen te vatten. Dit is een geschiedenis van grote systemen en mondiale krachten. Voor de psychologische kant van de pandemie heeft Tooze minder aandacht. Hij heeft wel oog voor verschillende perspectieven en veelzeggende details. Het steunfonds dat werd opgericht voor de Indiase paparazzi komt voorbij (de Bollywoodsterren zaten immers allemaal binnen), net als de halsstarrige houding van Nederland tegenover het noodfonds van de EU en de gieren die boven de lijkzakken in de Ecuadoraanse havenstad Guayaquil cirkelden. Hij combineert beschrijving met analyse en waagt een vooruitblik. Shutdown kan zeer nuttig blijken voor latere historici die deze periode verder willen onderzoeken en voor tijdgenoten die zich afvragen wat ze eigenlijk hebben meegemaakt.