De Britten zijn door de ogen van twee correspondenten meer dan een verzameling clichés

Verenigd Koninkrijk Twee boeken van (oud-)correspondenten in Londen laten zien hoe moeilijk het is om over het Verenigd Koninkrijk te schrijven zonder in de welbekende karakterclichés te vervallen.

In de verslaggeving van buitenlandse correspondenten in het Verenigd Koninkrijk wordt steevast gemijmerd over de cultuur en ‘volksaard’ die zo anders zijn dan ‘bij ons’, in Nederland. De turbulente afzetting van premier Boris Johnson door zijn eigen partij, vorige week, liet dat als niets anders zien.

Wat dit thema betreft beperken ook Tim de Wit en Lia van Bekhoven – respectievelijk NOS-correspondent van 2014 tot 2021 en freelance journalist sinds 1976 – zich in hun onlangs verschenen boeken Wankel Koninkrijk en Klein-Brittannië tot de welbekende Britse cultuurcomponenten en karakterclichés. Het parlement en het tweepartijenstelsel, de BBC, de sensatiepers, sport, peperdure privéscholen, the Queen, de klassenverschillen zijn typisch Brits, en de Britten zelf zijn beleefd (in tegenstelling tot de botte Hollanders), hebben humor en slechte gebitten, drinken te veel, maar sluiten keurig aan bij iedere wachtrij.

De gemeenplaatsen gaan vooral over tafel bij Van Bekhoven, die een heel hoofdstuk besteedt aan ‘de Britse identiteit’, zonder veel voorbehoud of poging tot onderzoek. ‘Wat de Engelsen vooral zijn, evenals de rest van de Britten, is tegenstrijdig’, schrijft ze, waarmee ze het ultieme cliché van de nationale identiteit poneert: dit is een volk van tegenstellingen. Met zo’n uitgangspunt kom je met alles weg. Britten zijn ‘correct maar ook sensatiebelust’. En wist u dat ‘Britten lachen om dingen waar anderen om moeten huilen’?

Maar er wordt door beide auteurs niet alleen gefilosofeerd over de Britse identiteit. De politieke en sociale situatie van het Verenigd Koninkrijk komt ruimschoots aan bod. Wie nog eens wil lezen over het hoe en waarom van ‘Brexit’ vindt in beide boeken genoeg materiaal. Vooral De Wit, die bijna dag in dag uit in het Journaal verslag heeft gedaan van het hele afscheidingsproces, komt met glasheldere analyses, deels gedestilleerd uit de vele gesprekken die hij voor zijn reportages heeft gevoerd. Met Van Bekhoven deelt hij de mening dat Brexit een symptoom is van een diepe malaise in het Verenigd Koninkrijk. De politiek is verzand in versleten structuren, de tegenstelling tussen arm en rijk wordt steeds groter, de Schotten, Welsh en Noord-Ieren worden door een arrogante Engelse meerderheid dermate genegeerd dat het Verenigd Koninkrijk zomaar uiteen zou kunnen vallen.

Zwaarlijvig kind
De omslag van Klein-Brittannië toont een foto van een totaal versleten Union Jack. Wankel Koninkrijk toont de huidige premier van dit koninkrijk in een van zijn meest clowneske verschijningen, bungelend aan een koord en zwaaiend met kleine vlaggetjes als een zwaarlijvig kind.

De naderende ondergang van het Verenigd Koninkrijk is eigenlijk ook een cliché, want het sterven van de eilandstaat is sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog al veel vaker aangekondigd. ‘The reports of my death are greatly exaggerated,’ schreef Mark Twain in 1897. Misschien geldt iets dergelijks ook voor de vermeende terminaliteit van Groot-Brittannië. Wellicht zijn de Nederlandse correspondenten, die vaak de Britse situatie vergelijken met polderend Nederland, iets te veel onder de indruk van de voortdurende crisissfeer en opgeklopte tegenstellingen die een tweepartijenstelsel, aangewakkerd door een uiterst commerciële sensatiepers, nu eenmaal met zich meebrengt. Aan de andere kant wordt de lezer voorzien van genoeg voorbeelden om de situatie van de patiënt als zorgelijk te zien. Een land waarin 14 procent van de kinderen regelmatig honger lijdt en waar de Tory-regering steeds populistischer en corrupter bezig is met het eigen- in plaats van het landsbelang, kan moeilijk stabiel genoemd worden. Het wankelende koninkrijk zou dit keer mogelijk toch stuk kunnen vallen.

Lia van Bekhoven voegt aan deze thema’s verder weinig toe. In korte alinea’s, vrij hinderlijk op de pagina gedwongen via variaties in lettergrootte, ploegt het boek voort van onderwerp naar onderwerp. Soms is er wat humor (Queen Elizabeth beweegt als ‘Laurel en Hardy die een piano verhuizen’), maar de persoonlijke noot of rake anekdote ontbreekt bijna geheel. De lezer leert iets over de situatie in het Verenigd Koninkrijk, maar boeiend is het niet.

Tranen trekken
Geheel anders is het verhaal van Tim de Wit, die nadrukkelijk ook schrijft over zijn leven in Londen en zijn persoonlijke betrokkenheid bij sommige nieuwsitems. Na de grote brand in Grenfell Tower in 2017, waar 72 mensen de dood vonden, weigert hij collega-correspondenten te volgen die directe nabestaanden een microfoon onder de neus duwen, ‘alleen om tranen te trekken’. Hij bekent te moeten hannesen met make-updoosjes en wattenschijfjes voor de Journaal-opnames en beschrijft hoe hij door de portier van een Amsterdamse nachtclub herkend wordt en dus een VIP-behandeling krijgt (‘mister Brexit in m’n tent gewoon!’). Zijn grondig gedocumenteerde verhaal over de Russische oligarchen in Londen wordt ingeleid met een hilarisch verslag van een date met de schatrijke Russin Yulia die hij heeft ontmoet op de datingapp Innercircle (op aanraden van Engelse vrienden die Tinder toch wat ‘working class’ vinden). In de dure Novikov Bar voelt hij zich direct ongemakkelijk in zijn ‘G-Staroverhemd, met witte Nikes. Zo’n typische Nederlandse dateoutfit, zeg maar.’ Yulia betreurt het ontbreken van bling bling manchetknopen bij de Nederlander (want die stralen ‘mannelijke macht’ uit), schept vervolgens op over haar rijke vrienden die geheel onterecht van corruptie worden beschuldigd, maar aarzelt uiteindelijk niet de arme correspondent te laten dokken voor de cocktails en champagne. Het wordt natuurlijk niets tussen die twee: ‘zij wandelde Mayfair in, ik weer op weg naar die voor haar zo verstikkende metro.’ Het zijn dit soort anekdotes die van Wankel Koninkrijk een plezierig, en soms zelfs spannend, verhaal maken. We horen van een ontmoeting met Koning Willem-Alexander tijdens een staatsbanket in Buckingham Palace (‘Heeeey! Een bekend gezicht! Kon u wel weg met de Brexit? Niet werken vanavond? Haha!’), maar ook van de aanslag op Westminster Bridge waar De Wit zelf in verzeild raakt. Hij verstart als hij de kermende lichamen ziet liggen. Zijn boek gaat dan ook niet louter over Brexitdetails of over ‘rare jongens, die Engelsen’, maar bevat informatieve journalistiek uit de eerste hand, gedrenkt in soepel geschreven persoonlijke ervaringen.

15-07-1976 Menno Spiering