Het uur van de specialisten

Barbara Zoeke In haar roman behandelt ze de euthanasie-praktijken van de nazi’s aan de hand van de daders en hun slachtoffers. De kille onmenselijkheid die ze neerzet is niet te vatten.

Aktion E heette het geheime project waarmee Adolf Hitler alle chronisch zieken wilde ombrengen om een ‘gezond volkslichaam’ te scheppen. Met psychiatrisch patiënten, lichamelijk gehandicapten en mensen met een erfelijke afwijking moest dan ook korte metten worden gemaakt. In het geheim werden de ongelukkigen in speciale inrichtingen vergast en vervolgens gecremeerd. Hun familieleden ontvingen een overlijdensbericht waarop longontsteking of tyfus als doodsoorzaak werd genoemd.

Genade bestond niet, uitzonderingen werden niet gemaakt. Zelfs niet voor hoge en trouwe nazi’s. En als Duitsers al een vermoeden hadden wat er echt met hun verwanten was gebeurd, dan maakten ze zichzelf wijs dat ze offers moesten brengen voor het nieuwe Duitsland.

Was het euthanasieprogramma tot voor kort vooral onderwerp van historici, recent is het ook doorgedrongen tot de literatuur. Zo kwam in 2018 Uwe Timm met zijn roman Icarië, gebaseerd op het leven van een van de theoretici van die leer, en is er nu Het uur van de specialisten (Die Stunde der Spezialisten) van Barbara Zoeke, die voor haar roman gebruik maakt van zowel historisch onderzoek als medische dossiers van de slachtoffers. Het raadsel waarom al die euthanasie-artsen in SS-uniform zich zo fanatiek hebben ingezet voor Aktion E wordt er alleen maar nog groter door, zo krankzinnig en onmenselijk is het.

Een van de twee hoofdpersonen in Het uur van de specialisten is de hoogleraar klassieke archeologie Max Koenig, die aan een erfelijke neurologische aandoening lijdt. Na een val kan hij niet meer lopen en belandt hij in een ziekenhuis waar hij op zijn vermogen om arbeid te verrichten wordt getest. Door het vragenformulier van de artsen naar waarheid in te vullen, tekent hij zijn doodvonnis.

Op zijn ziekbed houdt Koenig een dagboek bij. Ook dicteert hij brieven bestemd voor zijn Italiaanse vrouw aan een mede-patiënt, Carl Hohein. Daarin smeekt hij haar hun dochtertje Angelica het land uit te brengen, omdat zij zijn ziekte mogelijk heeft geërfd en gevaar loopt.

Een belangrijke rol in Koenigs dagboek speelt zijn leermeester, de in 1934 naar Zwitserland gevluchte hoogleraar Clampe. Van begin af aan heeft hij Koenig gewaarschuwd voor de nazi’s en hem aangeraden te vluchten. Maar Koenig wilde er niet van weten en dacht te kunnen overleven door zich van de nazi’s af te keren en zich in zijn werk te begraven om geen meeloper te hoeven worden. Juist om dat laatste lijkt het Zoeke te doen. Overtuigend laat ze zien dat veel Duitsers gezagsgetrouwe meelopers waren, die hun eigen familieleden lieten vermoorden uit trouw aan de Führer.

In het tweede deel van de roman voert Zoeke de sympathieke jonge arts Friedel Lerbe op, die zich tot medische moordenaar laat bevorderen en zijn geweten steeds verder uitschakelt door zichzelf wijs te maken het juiste te doen voor het overleven van het Duitse volk. Maar hoever kun je gaan om je criminele handelen te rechtvaardigen? In deze schokkende roman vraag je je dat op elke bladzijde af.