In de jeugdroman Ik moet je verraden neemt de Amerikaans-Litouwse Ruta Sepetys de lezer mee naar het Roemenië van 1989. Dictator Nicolae Ceausescu regeert zijn land met harde hand. Zijn wrede regime houdt burgers in een wurggreep en zet mensen tegen elkaar op. Angst, leugens, spionage en sociale controle tekenen het alledaagse leven: in het Roemenië van 1989 ben je al verdacht als je een verkeerde krant leest, een Amerikaanse film kijkt, of een blikje cola drinkt. De supermarkten zijn leeg, de gevangenissen vol. ‘Zouden buitenstaanders het kunnen begrijpen? In Roemenië deden we wat ons werd gezegd’, legt de 17-jarige hoofdpersoon Christian Florecu aan de lezer uit. ‘Er werd ons veel gezegd. Er werd ons gezegd dat we in het communisme allemaal broeders en zusters waren. Elkaar met de term “kameraad” aanspreken onderstreepte dat we allemaal gelijk waren, zonder sociale klassen die ons verdeelden. Goede broers en zussen in het communisme hielden zich aan de regels.’

Sepetys heeft uitvoerig onderzoek gedaan en dat betaalt zich uit in een indrukwekkend boek over afgelegde vrijheid. Meerdere keren dringt een vergelijking met de huidige situatie in Rusland op. Hoe weet je wat waar is en hoe de buitenwereld naar je land kijkt, wanneer al je informatie van de staatstelevisie komt? Propaganda en censuur zijn in het Roemenië van Ceausescu aan de orde van de dag.

Medicijnen

Christian woont met zijn opa (die fel gekant is tegen het regime), zijn zusje en moeder in een grijze blokkendoos. Hij moet zien te overleven in een cultuur waar iedereen alle anderen moet verraden. Voor een brood, voor medicijnen, voor een kans op overleven. Christian droomt ervan om dichter en filosoof te worden, een gevaarlijke ambitie binnen een systeem waarin het vrije woord geen plaats meer heeft. In het geheim heeft hij een schriftje met aantekeningen. Op een dag wordt Christian na school opgewacht door de Securitate, de geheime politie, die hem wil inlijven als informant.

De details van Ik moet je verraden zijn zo goed dat het is alsof je met Christian door de grauwe wijken loopt. Alsof je naast hem staat als de Securitate hem benadert. Dat maakt het boek bloedspannend. De tijdlijn loopt langzaam naar de revolutie, waar Christian bij betrokken raakt in een adembenemend slot. Door haar uitvoerige research, waarvoor Sepetys zowel archieven bezocht als levende mensen sprak, haalt ze de wereld van toen terug en maakt ze de verstikkende werking voelbaar van een opgelegde ideologie waar iedereen voor moet buigen.

In 2021 werd het derde boek van Sepetys, Stilte heeft een eigen stem, bekroond met de prijs voor het Beste Boek voor Jongeren. Centraal daarin staat het verhaal over twee verliefde jongeren ten tijde van de Spaanse burgeroorlog, die ieder op hun eigen manier betrokken raken bij een duister geheim. Haar nieuwe boek is wederom gesitueerd op een netelig punt in de geschiedenis en wederom genomineerd voor de prijs voor het Beste Boek voor Jongeren. Een jongerenjury bepaalt in september of deze Thea Beckman van de young adult-literatuur er opnieuw met de prijs vandoor gaat. Het zou Sepetys gegund zijn.