Liever het leven op afstand houden

Emma Curvers De kern van Emma Curvers’ Melktanden lijkt de vraag hoe weinig weerbaar, brossig en groen het leven van een late twintiger nog kan zijn. Maar onder de oppervlakte gaat het over veel meer, zoals over een generatie die geen knopen kan doorhakken.

Haar eerste roman kwam Emma Curvers in 2014 meteen op een rechtszaak te staan. Een korte samenvatting van de verwikkelingen: Curvers beschreef in Iedereen kan schilderen een disfunctioneel gezin, zei in de Volkskrant dat de vaderfiguur in die roman op haar eigen vader geënt was, werd vervolgens door die verbolgen vader voor het gerecht gedaagd, waarna een rechter oordeelde dat een schrijver wel degelijk de vrijheid heeft om een personage op een echt iemand te enten. Lesson learned: wie als schrijver geen zin heeft in zulke juridische rompslomp, gelieve de overeenkomsten tussen roman en realiteit als een mantra aan het toeval toe te schrijven.

Maar wat die rechtszaak natuurlijk net zo goed duidelijk maakte was dat Curvers kon schrijven. Ik bedoel, ze wilde een boos boek schrijven en John Curvers wérd boos. Dat zal au fond met het buiten hangen van de vuile was te maken hebben gehad, maar ook met Curvers’ gebluste, venijnige stijl, waarmee ze extra licht op de vlekken wierp.

Dat er zeven jaar nadien op een vergelijkbare toon gezongen wordt kun je eigenlijk al aan de eerste zin van Melktanden zien: ‘Mijn moeder had me kunnen feliciteren, maar ze kreeg niets feestelijks over haar lippen.’ De setting: jonge vrouw (de verteller, Lon geheten) laat moeder de woning zien waar ze met haar vriend gaat samenwonen. Maar moeder heeft het jubelen om de openbarstende knoppen van de liefde verleerd. Ze is een gescheiden vrouw en kan niet anders dan het prille geluk van haar dochter zien als het startschot van het bederf.

Op de klippen
Melktanden is een roman over – onder meer – afhankelijkheid. Lon hoopt met Philip een verankerde veiligheid te hebben gevonden, maar hij begint al snel over een vrouw ernaast. Lon heeft geen oren naar zo’n ‘fluïde’ relatie, maar is er de persoon niet naar om hem resoluut de deur te wijzen. En daar is het Curvers om te doen, lijkt het, laten zien hoe weinig weerbaar, hoe brossig en groen de late twintiger Lon is. Iemand als Lon, want het is evident dat de lezer haar niet moet zien als een specifiek, sip geval, maar als een generationele exponent. Ter illustratie van Lons achtergrond als een kind van gescheiden ouders: tegenwoordig eindigt veertig procent van de Nederlandse huwelijken in een scheiding, waar dat in de jaren zeventig nog vijftien procent was. Nu zullen niet alle huwelijken van toen gelukkig zijn geweest, maar wat je wel kunt zeggen is dat er nu veel meer kinderen rondlopen die de huwelijken van hun ouders op de klippen zagen lopen. Waar moeten die dan de fiducie vandaan halen dat het bij hen zelf wel goed zal gaan? En dan is er Lons onmetelijke Begrip, die onbegrensde zone tussen linker- en rechteroor waarbinnen de ene optie evenveel waard is als het tegenovergestelde en die het onmogelijk maakt een knoop door te hakken.

Het lijkt Curvers erom te doen te laten zien hoe weinig weerbaar, hoe brossig en groen de late twintiger Lon is

Bovenstaande percentages zijn niet in een voetnootje of iets dergelijks in Melktanden te vinden, ik vond ze bij het CBS. Maar de roman zet áán om ze op te zoeken en erover na te denken. Omdat de sfeer erin systematisch gekoeld is en omdat Curvers de goede dramaturgische keuzes heeft gemaakt door in zowat elke scène wel iets te stoppen waar een (cultuurfilosofische) onderstroom onder borrelt.

Het blijft niet bij schrikachtige apies kijken (want daar bestaat de cast toch een beetje uit), Curvers heeft duidelijk in de dimensies achter haar verhaal geïnvesteerd en knipoogt doorlopend naar de goede verstaander die meer wil dan het volgen van de gesuikerde non-avonturen van een bakvis.

En dat verheft haar verhaal. Anders gezegd, je begrijpt op een ander niveau waarom Lon de confrontatie met Philip uit de weg gaat en juist haar heil zoekt in de meest omslachtige methodes om hem een hak te zetten. Door de reis die ze maakt met een familielid van Philips minnares (ik zal niet te veel verklappen) begint te dagen waar deze romanwereld uit opgetrokken is, naar welke tegenwoordige realiteit hij zo guur verwijst: naar de mogelijkheid om het leven via allerlei methodes op afstand te houden. Zo maken we filmstudente (!) Lon amper mee in directe sociale interacties, maar benut ze wel voortdurend de kansen die internet biedt om de strijd met anderen aan te gaan. En haar weemoedige hang naar risico, die haar het idee geeft dat ze lééft, vult ze op met een gecalculeerde vorm van risico, namelijk die van achtbaanritten in Amerikaanse pretparken. Doodeng, en daarmee precies wat ik besteld heb.

Secundair leven
Zie Lon als een deelnemer van zoiets als het secundaire leven, van een leven dat niet geleefd wordt, maar dat vooral beschouwd, geabstraheerd, bekritiseerd en nagebootst wordt. Het giftige is dat dit misschien ook alleen nog maar de mogelijkheden zijn, voor Lon of voor wie dan ook, bijvoorbeeld omdat zo goed als iedereen – of dat nu via werk of privé gebeurt – meer in dat web van internet leeft dan elders. In Curvers’ boek mondt dit uit in ‘regressie’, in een mentale en voor anderen waarneembare terugkeer naar de onvolwassenheid, naar een kindertijd die gevuld was met goede, stuwende bedoelingen, maar die om eerlijk te zijn ook wat sentimenteel, zoet en ontziend waren – die fictief waren. Er mag dan in zuiver literair opzicht wel wat op Melktanden aan te merken zijn (zoals de wat slepende constructie), het is een boek dat enthousiast maakt. Ironisch genoeg door fictie te zijn die vraagtekens plaatst bij de graduele fictionalisering van onze geest.

26-03-2021 Sebastiaan Kort