De klassieke wereld in 52 ontdekkingen

Klassieke oudheid Het ‘Zwitsers zakmes’, de houten toiletbril of de computer: men wist er al raad mee in de Oudheid, aldus een verrukkelijk boek, dat werd bekroond met de Homerusprijs.

In het verrukkelijke De klassieke wereld in 52 ontdekkingen grasduint archeoloog en hoogleraar Antieke Cultuur Leonard Rutgers door de tulpen van de Griekse en Romeinse beschaving. Hij doet dit op bijzonder nuchtere, praktische manier, met ingehouden humor en veel verwijzingen naar onze tegenwoordige tijd. Zo bevat het hoofdstuk ‘Romeins beton’ een nuttig advies voor de moderne aannemer op beverige, Groningse provinciegrond. We lezen over het Colosseum (60.000 toeschouwers), dat zonder beton nooit zo kolossaal had kunnen zijn. Bijzonder is dat het op een breuklijn is gebouwd, bibbergebied waarin zelfs ons tegenwoordig portland-cementbeton gemakkelijk zou scheuren.

Uit recent onderzoek, zo vertelt Rutgers, blijkt dat Romeins beton uit drie delen vulkaanaarde en één deel gebluste kalk bestaat. In dit mengsel treedt een chemische reactie op die het veel sterker maakt. Wetenschappers ontdekten onlangs dat voor dit vulkaanbeton veel minder fossiele brandstoffen nodig zijn. We wachten na Rutgers’ woorden op een reactionaire revolutie in de betonbouw.

Deze gegevens maken in De klassieke wereld in 52 ontdekkingen deel uit van de afdeling ‘Uitvindingen en ontdekkingen’, waarin ook aandacht voor het ‘Zwitsers zakmes der klassieken’ (een geheel eetbestek in één), de eerste houten toiletbril (Romeins, onlangs opgegraven), de oudste computer (Romeins), en wederom een tip voor de Groninger aannemer: wil je aardbevingsbestendig bouwen, breng dan een dik bed houtskool op de bouwplaats aan, om de trillingen op te vangen. De Griekse architecten van de 2500 jaar oude tempels in het Zuid-Italiaanse Paestum deden dit al, ze staan nog steeds overeind.

Natuurlijk gaat Rutgers’ boek ook over kunst. We lezen dat de steenhouwtechniek van de Leeuwenpoort te Mycene (13de eeuw v. Chr.) van oorsprong Hettitisch (Turks) is, de leeuwen volgens Griekse tradities werden gevormd en de centrale zuil weer oud-Kretenzisch van aard is.

Prachtig ook is het verhaal over de Italiaanse kunstenares Artemisia Gentileschi (1593-1653). Ze werd verkracht door haar schilderleraar, er kwam een spraakmakend proces dat nergens op uitliep. Reden voor #MeToo-wraak. Die kwam in Artemisia’s weergaloze doek, waarop Judith (met het gezicht van Artemisia) Holofernes het hoofd afhakt met zijn eigen zwaard. Dat Rutgers meteen nog even korte metten maakt met de schilder Caravaggio (die hetzelfde onderwerp schilderde, maar dan stijf en zielloos) doet mij veel genoegen, maar zo heeft iedereen zijn voor- en afkeuren. Dat laatste geldt ook voor het Nederlands Klassiek Verbond, dat Rutgers boek vrijwel meteen na verschijning hun Homerusprijs 2019 toekende, een onderscheiding voor auteurs die een zichtbare brug slaan tussen de Klassieke Oudheid en nu. Prijswinnaars ontvangen een kunstwerk. Van Romeins beton, zo stel ik me voor.