De populist

Een van de meest ontmaskerende krantenrubrieken ooit was de rubriek Transcript, een in dagblad Trouw afgedrukt tekstje waarin je precies terug kon lezen wat de dag ervoor door iemand op tv was gezegd. Maar dan exáct, dus inclusief gestotter, innerlijk conflict, uh’s en ah’s, gezucht, opmerkelijke pauzes en verdwaalde of inderhaast naar het baasje teruggeroepen woorden.

Al jaren vóór De Correspondent was dat een ‘medicijn tegen de waan van de dag’, want je had vanwege die nauwgezette notulen pas goed door wat voor krankjorums iemand aan tafel bij Pauw & Witteman er nu weer had uitgeklapt. Dat was je in de gauwigheid een beetje ontgaan, knikkebollend op de bank.

Hans Münstermanns nieuwe roman drijft deels op dit gegeven, op dat ontnuchterende effect dat iemand op je kan hebben als je je voor de verandering eens puur en alleen op diens taal concentreert. De populist, over de glinsterende manifestatie van de gewiekste politicus James Moreau, bevat veel spreektaal; voor iets als een fijne beschrijving van de lucht gunt Münstermann (1947) zichzelf weinig ruimte.

Moreau en zijn partijleden praten. Met elkaar, tegen hun toehoorders of ze mompelen wat in zichzelf, als een stemacteur in een douchecabine. Soms gaat hun tong met ze op de loop en lijken ze de ware intenties van hun partij Geweldig Oud te verklappen aan een scherpe journalist. Dan zeggen ze sorry. Zo hadden ze het niet bedoeld. Alles wat negatief uitpakt bedoelden we niet zo.

Moreau heeft een electoraat ontdekt zoals een marketeer een doelgroep: ouden van dagen. Een fijne vondst van Münstermann, want hij maakt daarmee meteen helder hoe de politicus-nieuwe-stijl macht verkrijgt door een slapende reus wakker te schudden. Kom op, minderheidsgroep, u wordt over het hoofd gezien! Laat mij uw zaak beheren, dan grijpen we samen de macht. En macht is er via die bejaarden zeker te vergaren, want ze zijn met miljoenen (misschien wel dankzij de verzorgingsstaat, maar daar hoor je Moreau dan weer niet over).

Het beangstigende van De populist is dat je ziet hoe eenvoudig het in aanleg is om een gang in de politiek in werking te zetten. Je schreeuwt dat je iets nieuws gaat doen, schuift een charismatisch persoon naar voren die energie uitstraalt, laat die hoopgevende, cryptische taal uitslaan en hop, er is sprake van een fenomeen om rekening mee te houden.

De populist is het best in de flitsen van maatschappelijke onredelijkheid. ‘Volgens televisiemaker Paul de Leeuw is James Moreau de Freddie Mercury van de Nederlandse politiek. “Niet om wat je deze knul ziet doen, maar om wat je voelt.”’ Er wordt veel gevoeld. Gevoelens liegen niet.

Elders is de roman een soort voorstudie, een project dat behoorlijk gebukt gaat onder het najagen van de tijdgeest. Zo schrijft Münstermann de boel nogal uit, valt hij terug op een wat saaie dagboekstructuur en heeft hij de draagkracht van zijn vertelling overschat: een roman hóéft geen 250 pagina’s dik te zijn. Münstermann is al met al fanatieker dan die andere populist. ‘Geert Wilders komt één keer per jaar een hamster aaien in Vlagtwedde. Dat is zijn contact met de achterban.’