Een stroopgraf voor de bij

Een stroopgraf. Een wat? Een stroopgraf, voor de bij. Voor de bij? Aha. De titel van de pas verschenen verhalenbundel van Tom Hofland (1990), Een stroopgraf voor de bij dus, doet de wenkbrauwen eventjes fronsen: wat staat hier nou? Het begrip daagt voor je het weet, want natuurlijk: een bij zakt jammerlijk weg in een strooppot, de stroop sluit zich boven hem, het is het einde van de bij, je ziet het voor je. De keuze voor zo’n titel zegt meteen veel over de auteur Hofland, die speels associeert en dusdanig soepel schrijft dat je hem gemakkelijk en met plezier volgt.

Wat de stroop is voor de bij, is de liefde voor de mens, vindt iemand in het titelverhaal van de bundel. O, zo’n zoete bedwelming, maar algauw de dood in de pot. Zo helder als deze boodschap is, die op alle verhalen in meer of minder mate wel van toepassing is, zo vreemd is het vertelde. In ‘De sirene’ staat op een dag ineens een man in het buitenzwembad van een echtpaar. Het water komt tot aan zijn borst. De man praat (of zingt) niet, hij staat daar maar te staan. Dat is op zich al vreemd genoeg, maar wonderlijker is het dat het vanaf het begin voornamelijk belangrijk is hoe hij eruitziet. Hij is aantrekkelijk, vindt de vrouw des huizes. De buurvrouw vindt het ook.

Knap is hoe Hofland in een handomdraai het ongeloofwaardige geloofwaardig weet te maken. Je moet een beetje lachen, bijvoorbeeld om de dialoog (‘Heb je hem gevraagd wat hij hier doet?’ [...] ‘Hij antwoordt niet’ [...] ‘Hij antwoordt inderdaad niet’) en je buigt mee met wat er wordt opgedist. Dat de man in het zwembad blijft staan, is bizar, maar veel minder belangrijk dan wat er met het echtpaar gebeurt door zijn verschijning. Hofland – bekroond met de BNG Literatuurprijs 2022 – maakt dat je wilt weten waar hij je aandacht op richt, hij stuurt je blik, zoals schrijvers altijd doen, maar dan opvallend handig en verrassend. Het doet heel sterk denken aan de toegankelijke en evenzeer vervreemdende verhalen van Herman Pieter de Boer in bundels als De vrouw in het maanlicht (1973).

Metamorfosen spelen een grote rol in Een stroopgraf voor de bij. In ‘De tafel’ bezoekt iemand een kersverse geliefde. Ze is nog niet thuis, een huisgenoot laat hem binnen. ‘Ik wilde op je bank gaan zitten [...]. Ik zou gewoon normaal doen. [...] Maar ja. Terwijl ik daar op je zat te wachten herinnerde ik me dat je volgens mij had gezegd dat je van verrassingen hield.’ Hij verstopt zich onder de tafel. Als zij thuiskomt is ze aan het telefoneren, met een ernstig gezicht, dus besluit hij nog maar even niet tevoorschijn te komen. Maar wanneer dan wel? Hij zit daar maar. En zit daar maar. Op den duur gaat hij samenvallen met de tafel.

Het gegeven doet de lezer gnuiven. Het lijkt heel simpel, voorstelbaar, het ontspoort helemaal – en je gelooft het. Bij tweede lezing blijkt er meer aan de hand: er staan minieme aanwijzingen in dat het bezoek misschien sowieso niet gewenst was. Creepy.

Het zijn de beste verhalen in Een stroopgraf voor de bij, gek en logisch tegelijk, invoelbaar en griezelig, toegankelijk en knotsgek. Helaas is niet de hele bundel zo geslaagd. Af en toe blijft er te veel te raden, wordt het te gek en daarmee flauw, zoals in ‘De belediging’, waarin iemand in een pizzeria op een steeds afschuwelijker manier bejegend wordt. Het laatste, vijftig pagina’s tellende titelverhaal is moeilijk te volgen. Vermoedelijk is het wel genietbaar als je Lyssa las, Hoflands romandebuut uit 2017. Het vormt er een directe aanvulling op.