Halfbaard

‘De waarheid is een afspraak,’ zei Charles Lewinsky, de Zwitserse schrijver van internationale kaskrakers als Het lot van de familie Meijer (2007), in een interview met deze krant. ‘We vertellen onze verhalen net zo vaak tot we ze zelf geloven.’ Dit idee had het motto kunnen zijn van Lewinsky’s nieuwe roman Halfbaard. De relatie tussen waarheid en leugen, tussen feit en fictie, vormt een rode draad in deze epische vertelling van bijna 600 pagina’s. ‘Dat was allemaal verzonnen en gelogen en ik dacht dat de mensen me zouden uitlachen’, mijmert hoofdpersoon Sebi aan het eind van het boek. ‘Later, toen iedereen stomdronken was, nam de duivelse Anneli me apart en zei: “Dat was een heel mooi verhaal, Eusebius. Het zal nog vaak worden verteld en op een gegeven moment is het dan de waarheid.”’

Halfbaard speelt zich af in het Zwitserland van de late middeleeuwen, waar de boeren van het kanton Schwyz in een eeuwenlang conflict met het lokale klooster verwikkeld zijn over welke stukken land precies wie toebehoren, de zogeheten Marchenstreit. Op dit woelige toneel verschijnt op een dag een mysterieuze vreemdeling, de januskoppige Halfbaard, wiens gezicht deels is verbrand: de ene helft is zwartgeblakerd en zit zo vol diepe littekens dat er geen haar meer wil groeien; de andere helft is gezond. Boerenjongen Sebi (van Eusebius) sluit vriendschap met Halfbaard en ontrafelt stukje bij beetje diens gruwelijke geschiedenis. Gaandeweg komt hij erachter dat het dubbele gezicht van Halfbaard dieper gaat dan zijn gelaat. Aan de ene kant is Halfbaard een wijze genezer, die de kracht van medicinale kruiden aanwendt om mensen beter te maken. Aan de andere kant wordt hij verteerd door haat jegens de Habsburgers, die hij er de schuld van geeft dat zijn dochtertje op de brandstapel is geëindigd. Zijn zucht naar wraak wordt gesymboliseerd door de halfbaard, het op de hellebaard gebaseerde moordwapen dat hij ontwerpt en dat, dankzij de reclame die Sebi ervoor maakt, een groot succes wordt.

Net als Halfbaard is Sebi een buitenstaander in het dorp. ‘Ik voel me het prettigst als ik gewoon kan toekijken en niet zelf mee hoef te doen’, legt hij uit. ‘Soms denk ik dat ik nergens echt bij hoor.’ Hij is niet wijs, zoals zijn bedachtzame oudere broer Geni, hij is niet dapper, zoals zijn jongere broer, de onbesuisde driftkop Poli. Hij is een kwezeltje, verklaart hij meermaals, een doetje, een schijtlaars, een dromerige fantast die voor geen enkele middeleeuwse carrière geschikt is. Voor het zware werk op het land mist hij de spierballen, voor een loopbaan als soldaat mist hij de moed, ook als grafdelver wil hij zijn dagen niet slijten. Hij probeert het een tijdje in het klooster, niet omdat hij een religieuze roeping heeft maar omdat hij hoopt dat ze hem daar lezen en schrijven zullen leren, maar de corruptie en de huichelarij van de veelal adellijke monniken stuiten hem tegen de borst. Als de abt hem vraagt om het lijkje van een pasgeboren baby aan de varkens te voeren vlucht hij terug naar huis – de baby begraaft hij in het bos.

De manier waarop Lewinsky de middeleeuwen tot leven roept is overtuigend. Dankzij de nadrukkelijk (soms iets te) naïeve verteltoon komen zowel het geweld en de ruwheid van die tijd, als de warme saamhorigheid prachtig tot leven. Maar in zijn zoektocht naar een ‘vaste plaats in het leven’ voelt Sebi aan als een modern personage, eerder een contemporaine individualist dan een middeleeuws gemeenschapsmens. ‘Onze-Lieve-Heer heeft me als boerenjongen naar de aarde gestuurd,’ zegt Sebi, ‘maar hij heeft me het verkeerde lichaam meegegeven’. Zo’n uitspraak voelt hedendaags aan. Daardoor doet Halfbaard denken aan Kruistocht in spijkerbroek, een boek waarin een 20ste-eeuwse jongen zich letterlijk een plaats moet verwerven in de middeleeuwen. Dat is niet denigrerend bedoeld. Het gevoel van anachronisme in Halfbaard geeft een interessante, tot de verbeelding sprekende wrijving. Wel vraag je je af waarom Sebi zoveel tijd nodig heeft voordat hij ontdekt wat hij wil met zijn leven. Aan het begin van de roman verklaart hij al dat verhalenverteller Anneli ‘het mooiste beroep van de wereld heeft.’ In de loop van het boek blijft hij naar Anneli verwijzen. Hij reflecteert regelmatig op zijn eigen talent voor vertellen, op zijn liefde voor verhalen, wat ze betekenen, wat ze teweeg kunnen brengen. Daardoor is het weinig geloofwaardig dat hij op pagina 470 pas zijn roeping als verhalenverteller vindt. Als lezer heb je dat dan al héél lang door, en je krijgt het vermoeden dat Sebi het zelf ook al een tijdje geweten moet hebben.