Litteken

Even denk je met Litteken, de vierde roman van de Spaanse schrijver Sara Mesa (1976) en de eerste die is vertaald, een boek over een loverboy in handen te hebben. Of liever over diens slachtoffer, de jonge Sonia die onverwacht het centrum wordt van diens attenties. ‘Er is iets verleidelijks aan deze geleidelijke verovering door middel van geschenken, waarmee hij steeds meer terrein verliest’, vertelt Sara Mesa. ‘Wat haar betovert, is het gevoel het voorwerp van zijn aandacht te zijn. Zijn manier om haar te benaderen verschilt radicaal van alles wat ze tot nu toe heeft meegemaakt.’

Maar ook al is de strategie van deze minnaar, die zich achter het literaire pseudoniem ‘Knut Hamsun’ verschuilt dan doorzichtig, een vreemde loverboy is het wel. Sonia leert hem kennen via een literaire chatsite en het duurt jaren voordat zij elkaar fysiek ontmoeten. En ook dan komt er nauwelijks echte seks aan te pas. ‘Knut’ verovert haar met het sturen van boeken – die hij, zo vertelt hij trots, speciaal voor haar steelt uit grote warenhuizen en boekhandelketens. Later komt daar dure parfum bij, dan lingerie, dan andere kleding en tenslotte schoenen.

Het enige dat hij van haar verwacht is dat ze hem vertelt wat ze van die boeken vindt en hoe al die geraffineerde slipjes, beha’s, bloesjes en pumps haar staan. Om dat laatste kracht bij te zetten, arrangeren ze zelfs een ontmoeting – geheel aan de veilige kant van het oirbare. Sonia laat zich door de attenties en fantasieën van Knut graag meeslepen. Niet uit naïviteit, daar is ze te slim voor. En ook seksuele onaantrekkelijkheid of verwaarlozing is niet haar probleem. Met een nieuwe vriend komt ze voldoende aan haar trekken; na een paar jaar krijgt ze zelfs een kind.

Maar de raadselachtige relatie met Knut, die Sonia op een bepaald moment zelfs ‘pervers’ noemt, blijft trekken. Het knappe van Litteken is dat Sara Mesa die fascinatie, tussen geïntrigeerde opwinding en toenemende afkeer, op een volstrekt overtuigende manier weet te beschrijven. Het boek krijgt daarmee een erotische lading die zindert op het snijvlak van het taboe en de verlokking: daar waar de eros bij uitstek gedijt. En waar morele maatstaven er niet meer toe doen.

Sonia is dan ook geen slachtoffer, net zo min als Knut een gewetenloze dader is. Ja, hij steelt (uit volle overtuiging en met professionaliteit), hij manipuleert en stalkt. Maar ook Sonia liegt, bedriegt en laat zich zelfs tot winkeldiefstal verleiden. Pas laat in hun ruim tien jaar durende relatie begint zij zich merkbaar tegen hem af te zetten. Ongeveer op het moment waarop ze succes krijgt als schrijfster: een roeping waartoe Knut haar heeft aangezet en waarin hij haar zorgvuldig heeft gecoacht. Wanneer zij hem definitief uit haar leven bant, voelt hij zich háár slachtoffer.

Je zou Litteken een moderne zedenschets kunnen noemen, als de moraal er niet zo nadrukkelijk in afwezig was. Eerder beschrijft Sara Mesa wat er met en tussen mensen kan gebeuren, zelfs wanneer hun relatie een vrijwel onlichamelijke, maar daarom niet minder kinky wending krijgt. Zij oordeelt niet, maar peilt de ziel in haar tweeslachtigheid en de kronkels van het gemoed.

Dat is knap, en morele lessen kan de lezer daarbij missen als kiespijn. Zo ethisch gaat het er in het menselijk (onder)bewustzijn nu eenmaal niet aan toe. ‘Hun fantasie groeit en verzwelgt hen’, schrijft Sara Mesa. Ongewoon is deze folie à deux wel – maar misschien geldt dat voor elke folie.