Restmens

Marjolein Visser In een gave, goed afgehechte novelle vertelt debutante Visser het beklemmende verhaal van David en Pim, die beiden afhankelijk zijn van anderen. En nergens wordt het sentimenteel.

Mensen die stelselmatig ongelukkig zijn, moeten dood, stelt David in Restmens, het geslaagde debuut van Marjolein Visser (1989). Dat geldt bijvoorbeeld voor hemzelf, sinds hij na een ongeluk met ‘meervoudige fysieke beperkingen’ in een rolstoel zit, en zeker ook voor vrijwilligster Anneke: ‘Iemand die zegt dat anderen over haar zeggen dat ze een engel is, is het leven niet waard.’

Bitterder dan David kan een mens nauwelijks zijn; de commentaren op zijn leven in de aanleunwoning van een verzorgingstehuis zijn snijdend. En schrijnend: zo valt hem op dat geen mens bij hem in huis naar de wc durft te gaan. Ze gaan liever naar de bezoekersplee op de gang dan op een gehandicaptenpot. Ooit was hij een succesvol wetenschapper, nu draait zijn leven om saucijzenbroodjes, pijn en porno. Zijn aanstaande veertigste verjaardag, waarvan hem aldoor wordt verzekerd dat hij hem vieren moet, vervult hem met walging. Zijn moeder, zijn ex-vriendin, het verdriet in hun ogen, wat moet hij ermee?

Blouse met borsten

Heel anders dan David is de stem die alternerend in Restmens klinkt. Pim, een verstandelijk gehandicapte puber, is, zolang er niets van hem gevergd wordt, blijmoedig van aard. Via een denkbeeldige radiozender vertelt hij over zijn leven. Dat hij bij een club hoort (met zijn ouders). Dat hij zijn A-diploma heeft. Dat hij liefst thuis is, bij zijn moeder, die een mooie ‘blouse met borsten’ heeft. En dat hij veelal puike plannen heeft: ‘Ik ga [...] nog heel even gillen, luisteraars. Zo hard dat oma in de hemel het ook kan horen. [...] Het is een erg goed ideetje waar ik rustig van word.’

Van goede ideetjes die spaak lopen omdat zijn omgeving er, in tegenstelling tot hijzelf, niet bepaald rustig van wordt, hangt Pims wereld aan elkaar. Alsof het al niet ingewikkeld genoeg was, zijn zijn ouders ook nog eens ernstig christelijk en stijfjes. Het is benauwend, beklemmend, en ook geestig beschreven door Marjolein Visser, die eerder met losse verhalen diverse prijzen in de wacht sleepte. Behalve schrijfster is zij psycholoog en antropoloog.

Hartverscheurend

Elk hoofdstuk van Restmens beslaat een dag uit het leven van David en Pim. De personages delen lange tijd niets, behalve Anneke die hen en nog een hoop andere zielenpoten bezoekt. Hoe komen de twee verhaallijnen bij elkaar? Gaat er nog iets goed komen, en hóé dan? Het is knap hoe Visser binnen beide perspectieven blijft, maar toch ook doet begrijpen waar verzorgers en ouders mee te kampen hebben.

Wat Pim niet begrijpt, doorziet de lezer wel: hij moet uit huis, zijn ouders kunnen de zorg voor hem niet langer aan. Dit is hartverscheurend, net als Davids hele situatie, maar Visser wordt nimmer sentimenteel. Pim is geen idiot savant, en duidelijk hoogst irritant en ingewikkeld voor zijn omgeving; David is slim, maar ook hij gedraagt zich hoogst onaangenaam, ja, onuitstaanbaar. Toch komt er iets als een verzoening met het lot, voor beiden. Het is bijna onmogelijk dit na te vertellen zonder het zoet te laten klinken, want ze vinden en helpen elkaar – jawel. Restmens is een debuut, maar Marjolein Visser vermijdt vakkundig deze en andere valkuilen. Het is een gave, goed afgehechte novelle geworden, die je niet licht vergeet.