Aleksandr Skorobogatov emigreerde en had tien jaar geen contact met zijn zoon in Rusland. Toen kreeg hij een mailtje, waarin de jongen hem zijn jarenlange afwezigheid vergaf. Een week later was de vijftienjarige Vladimir ineens dood – vermoord in de nacht.

Die feiten dwingen meteen ontzag af: deze schrijver heeft een verschrikkelijk verhaal te vertellen. Hij draagt het al twintig jaar met zich mee, maar erover schrijven lukte tot dusver niet, zo meldt de schrijver zelf op de achterflap van Achter de donkere wouden.

Wel publiceerde de in de Sovjet-Unie opgegroeide en naar Antwerpen geëmigreerde Aleksandr Skorobogatov (1963) een stapel romans die hem een vooraanstaand romancier maakte binnen de hedendaagse Russischtalige literatuur. Dit is zijn eerste literaire werk waar geen vertaler aan te pas kwam.

Hoewel er twintig jaar zijn verstreken sinds de moord, voelt het leed dat Skorobogatov hier verwoordt nog vers en onverwerkt. De rauwe pijn slaat je in het gezicht, dankzij de vorm: de verteller hanteert de lyriek van de weeklacht, zich rechtstreeks richtend tot de jongen, en laat zijn wanhoop vaak over vele regels uitwaaieren. Het effect is dat we dáár zijn, bij de vader, bijvoorbeeld in het mortuarium, op het moment dat zoveel indruk moet hebben gemaakt dat alle details nu nog opgeroepen worden: „Het was mijn beurt om naar je kist toe te stappen, om je voorhoofd met mijn lippen aan te raken: ik zou je nooit meer kunnen aanraken, je nooit meer kunnen zien, je nooit meer kunnen kussen, je nooit meer bij de hand kunnen nemen, ik zou nooit meer in je ogen kunnen kijken, je niet meer kunnen omhelzen, beschermen, troosten, blij maken en doen lachen”, en zo verder.

Je kunt weinig anders dan dit stilletjes, gevoeglijk, deemoedig aanhoren. Al bekroop mij ook het gevoel dat het indrukwekkend is om het gevoel eráchter, niet zozeer om wat er staat: dit moest eruit, want de schrijver kan niet anders. Dat je ogen steeds vaker stiekem gaan zoeken naar de punt achter deze lange zinnen, voelt onbetamelijk. Bruut, om bij een rouwklacht verveling te voelen.

Dat gevoel slik je dus in, net als de vragen die wel degelijk rijzen. De vader beklaagt zichzélf, hij was een „slechte vader”, omdat hij er als emigrant niet was om zijn zoon voor de dood te behoeden. Je kunt je redelijkerwijs afvragen of hij dat in Rusland wel had gekund, want deze vreselijke samenloop van omstandigheden konden ook de volwassenen die wél in Vladimirs omgeving waren niet voorkomen. Maar Skorobogatov kastijdt zichzelf met zinnen als: „omdat ik mijn belangrijkste taak als vader, en als man in het algemeen, niet had vervuld, verloor ik het recht een man te worden genoemd”.

Geen plek

Waarom hij dan vertrok, daarover zwijgt de schrijver – een erekwestie kennelijk, want aan Vladimirs moeder beloofde hij dat hij „nooit ofte nimmer iets over de redenen van mijn vertrek zou vertellen”. Daar ben je als lezer mooi klaar mee. Net als met de conclusie dat hij zich nu „geen man meer” voelt – wat voor (fnuikende) overtuigingen over mannelijkheid schuilen daaronder? En ziet hij niet hoe gek het is dat hij zich zijn gevoel ontzegt („Mannen huilen niet”), terwijl hij zich wel deze emotionele (je zou bijna zeggen: hysterische) lamentatie toestaat?

Voor die vragen is geen plek. Misschien is er in dit boek voor de lezer geen plek.

Maar het verdriet is echt, en daarom ook de lyriek – tot die ook definitief onecht gaat voelen: niet meer rauw, maar bedacht. Dat moment kwam voor mij toen Achter de donkere wouden culmineerde in een riddersprookje waarin de vader op queeste gaat en een veelkoppige draak moet verslaan. Jawel, uiteindelijk geeft het ‘levenswater’ hem zijn krachten terug. Dat de vader in de kitsch van dat sprookje wél slaagt in wat hem in werkelijkheid niet lukt, is fijn voor hem, maar weinig overtuigend.