In de verdrukking tussen houtkap en zalmvangst

Amerika Karl Marlantes (1944) schreef een van de meest indrukwekkende romans over de Vietnam-oorlog, die hij als officier meemaakte. Zijn tweede roman De rivier is een nog omvangrijker en ambitieuzer project,

Karl Marlantes (1944) schreef een van de meest indrukwekkende romans over de Vietnam-oorlog, die hij als officier meemaakte: Matterhorn. In 2011 vervolgde hij dat huiveringwekkende verslag met boeiende non-fictie, Oorlog voeren, onder meer over zijn terugkeer in de Amerikaanse burgermaatschappij. Zijn tweede roman De rivier is een nog omvangrijker en ambitieuzer project, waarin Marlantes vooral poogt een stuk sociale geschiedenis van de VS literair vorm te geven. Of de lezer vindt dat hij daarin geslaagd is zal afhangen van hoeveel geschiedschrijving hij/zij geneigd is te incasseren in een (te) omvangrijke streekroman die is gesitueerd in de staten Oregon en Washington, gescheiden door de machtige Columbiarivier.

Het boek rust op drie pijlers. Het is in eerste instantie de geschiedenis van een Finse familie die tijdens de Russische overheersing aan het begin van de vorige eeuw besluit het geluk in Amerika te zoeken. Het betreft drie kinderen; Koski Ilmari, die zich als doel heeft gesteld een kerk te bouwen voor de uitgebreide Finse gemeenschap; Matti, die een veel zakelijker instinct heeft; en hun zus Aino, het belangrijkste personage, een sociaal bevlogen activiste. Daarnaast heeft Marlantes (die in dit gebied opgroeide ) een laag van Finse sagen en legenden als ondergrond van de roman gelegd, een mondeling overgebrachte verhaallijn die pas tijdens de Russische overheersing als een nationalistisch narratief werkelijk gestalte kreeg en waarop hij enkele van zijn personages baseerde.

Maar het boek valt toch vooral te lezen als een stuk minder bekende sociale geschiedenis over dit woeste, regenachtige gebied waar in de vorige eeuw voor onbeperkte houtkap en zalmvangst en -verwerking arbeidskrachten naartoe trokken. Er zijn cameo’s van bestaande figuren als Joe Hill, de charismatische vakbondsleider en zanger, met wie Aino een kortstondige verhouding heeft. Het boek bestrijkt meerdere decennia, en vele huwelijken, scheidingen, sociale conflicten tussen werkwilligen en stakers, verraad en vechtpartijen.

Uiteindelijk had Marlantes er beter aan gedaan het personage Aino duidelijker als focus van een behoorlijk ingekorte roman in te zetten. Al lezend leer je veel technische details over de houtkap, de zalmvangst, de vakbondsactiviteiten en de genadeloze en gewelddadige tegenstand daartegen. Dat is aan liefhebbers welbesteed, en Marlantes verdient er ook bewondering voor. Maar wat niet helpt is dat hij stilistisch te weinig moeite heeft gedaan die pijlers van zijn roman tot een eenheid te brengen. In houten taal geschreven verhandelingen over vakbondsvergaderingen en de sociale strijd worden afgewisseld met naar sentimentaliteit neigende romantische passages over Aino en haar broers, minnaars en dochter. Eerst klinkt het zo: ‘De staat had een wet aangenomen waarin was vastgelegd dat de werkduur werd teruggebracht van zesenvijftig tot vierenvijftig uur per week […]’ Verderop zo: ‘Een voelbaar verlangen naar Kyllikki trof hem. Een leeg gevoel in zijn hart en zijn maag trok hem naar Astoria’. Dit soort slecht proza hoeft geen bezwaar te zijn in een verder gave roman, maar hier bevordert het de neiging af en toe pagina’s over te slaan. Een boeiend en leerzaam boek voor lange lockdownwinteravonden, maar als roman maar deels geslaagd.

2021-02-05 Jan Donkers