Zoals schoolklassen nog steeds Ieper in België bezoeken om te ‘Speuren naar Sporen van de Grooten Oorlog’, zo ging ook de Duitse Carl Mühlegg er in 1933 met zijn zoon naar toe. Of ze ’s avonds ook luisterden naar de Last Post die er nog elke avond wordt geblazen ter nagedachtenis van de Britse gesneuvelde soldaten, vertelt het verhaal niet. Mühlegg kwam er namelijk niet alleen om zijn zoon een deel van de geschiedenis te laten zien – hij kwam er met een missie en die gaat terug naar een bijzondere ontmoeting met een Britse soldaat, William Turner, in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog.

Deze William Turner is de eigenlijke hoofdpersoon van Een vluchtige vrede van de Italiaanse schrijver Mattia Signorini. Hij is een pacifist die zichzelf ten doel heeft gesteld levens te redden – al is het maar één.

Een vluchtige vrede is een a-typische oorlogsroman; er wordt nauwelijks tot niet in gevochten, het gaat Signorini om de intermenselijke relaties binnen het leger. Het boek is dan ook een genuanceerd YA-verhaal zonder geweld en met een moraal: je kunt ook niet schieten als je de vijand in de ogen kijkt.

Turner was een van de duizenden Britse soldaten die in 1914 in de zompige loopgraven bivakkeerden. Ook Carl Mühlegg was er met zijn Duitse eenheid gestationeerd om de Noordzee te bereiken. Signorini giet hun belevenissen in een goed vader-zoon verhaal waarbij de jongen simpele vragen stelt (‘Met hoeveel waren jullie?’ of ‘Was je bang?’) en de vader aangeeft hem liever het hele verhaal te willen vertellen.

Belofte

De Britse soldaten waren geronseld met de belofte dat ze voor kerst thuis zouden zijn ‘Voor Kerstmis is het einde oefening’ was de stellige overtuiging aan beide zijden. Tevergeefs, de oorlog zou nog jaren duren. Het geromantiseerde Een vluchtige vrede spitst zich toe op de ‘kleine vrede’ zoals het niet-officiële kerstbestand van 24 december 1914 tussen Duitsers, Fransen en Britten wordt genoemd.

Dat die surrealistische gebeurtenis tot onderzoek uitnodigde, bleek al uit publicaties van historici als Mike Dash en Yves Buffetaut. Ze baseerden zich op brieven die de Britse soldaten naar huis stuurden. Buffetauts boek Batailles de Flandres et d’Artois 1914-1918 (1992) inspireerde de Franse regisseur Christian Caron tot het maken van de commerciële anti-oorlogsfilm Joyeux Noel (2005).

Op zijn beurt baseerde Mattia Signorioni (1980) zijn verhaal op dezelfde gebeurtenissen: ook bij hem verschijnen op kerstavond lichtjes in de vijandelijke loopgraven en worden kerstliederen gezongen terwijl de soldaten elkaar naderen, er wordt er gevoetbald op het niemandsland. Vooral de uitwerking van situaties in de loopgraven en de beschrijving van personages maken deze korte roman bijzonder. Eerder met empathie dan met oorlogsretoriek (de woorden ‘angst’ en ‘wederzijds begrip’ komen vele malen vaker voor dan bijvoorbeeld ‘doden’, ‘deserteren’ of ‘aanvallen’) brengt Signorini zijn personages tot leven.

Aalmoezenier

Naast de twee soldaten Carl en William om wie de ontmoeting draait, geldt dat ook voor de vader van de Britse soldaat (‘Als zijn vader een seizoen zou zijn, was hij absoluut de winter.’). Of de aalmoezenier die in plaats van de jongens bij te staan, zelf van zijn geloof dreigt te vallen omdat God de vrede niet voor Kerstmis brengt. Het meest tot de verbeelding spreekt de kleine soldaat met het ronde brilletje; Edgar Martin is een alleen-op-de-wereld-figuur die zich aanmeldde ‘omdat hij honger had’. Hij wil doorgaan totdat hij er letterlijk bij neervalt – en dan nog wil hij met een geïmproviseerde houten kruk het land dienen, want wie weet wacht hem bij ‘succes op het slagveld’ een militaire glanscarrière.

Signorini richtte in 2013 zijn eigen schrijversvakschool Palomar op in Rovigo, waarbij de studenten worden opgeleid tot verhalenverteller maar ook kunnen worden gescout door een aangesloten literatuuragentschap. De school ontleent haar naam aan Palomar, de verhalenbundel van Italo Calvino waarin meneer Palomar de alledaagse wereld beziet en Calvino dat vertaalt in licht filosofische verhalen met de nodige ironie.

Signorini hoedt zich voor ironie in het door Dorette Zwaans zorgvuldig vertaalde Een vluchtige vrede – daarvoor is de loopgravenoorlog een te serieus onderwerp. Al is een aan drank verslaafde geestelijke of een soldaat die te klein is voor het kleinste uniform op zichzelf wel weer ironisch. De nadruk ligt op het ingebeelde lijden van de soldaten, hun kameraadschap en ook op gesprekken over angst voor de dood – ‘een grijze tol die alle kanten op kon rollen’.

dit artikel over het kerstbestand van 1915