Wat heeft muziek met stilte te maken? Alles. Dat blijkt uit Ik draag mijn stilte op aan jou (Le dedico mi silencio), de laatste roman van de 88-jarige Peruaanse schrijver en Nobelprijswinnaar Mario Vargas Llosa.

Het is die zin – „Ik draag mijn stilte op aan jou” – die de mysterieuze gitarist Lalo Molfino uitspreekt tegen de beroemde zangeres Cecilia Barraza kort nadat zij hem uit haar band heeft gezet. Een opmerking die kan worden opgevat als een verwijt, maar ook als een liefdesverklaring. Want niet lang na die uitspraak overlijdt de geniale gitarist en wordt zijn stoffelijk overschot in een massagraf gestort. Met als gevolg dat niemand ooit nog zijn briljante gitaarspel zal horen.

Het is dan weer deze stilte waar Toño Azpilcueta, schrijver van vluchtige artikeltjes over Peruaanse volksmuziek, door wordt gekweld. Op een avond in Bajo el Puente, de oude koloniale wijk in Lima, heeft hij tijdens een kleine muzikale bijeenkomst voor het eerst de fameuze Lalo horen spelen. De broodmagere muzikant, gekleed in een te klein pak en met blote voeten in lakschoenen, liet zijn gitaar zuchten en huilen op een manier die Toño nog nooit eerder had meegemaakt, terwijl hij alle beroepsgitaristen van Lima had horen spelen. Zo groot en overweldigend is het talent van Lalo, dat zijn omgeving eerbiedig zwijgt zodra hij begon te spelen. „Alle aanwezigen, mannen, vrouwen en oude mensen, waren het lachen en schateren, kletsen, grappen en complimenten maken vergeten en luisterden ademloos en als gehypnotiseerd naar de snaren, die trilden in de formidabele stilte waardoor de avond werd gedomineerd.”

Na het horen van die klanken besluit Toño dat hij als de auteur van kritieken over criollo-muziek – hij noemt zichzelf een seismograaf die de trillingen van de nationale ziel registreert – de aangewezen persoon is om een boek te schrijven over Lalo. En niet alleen dat, zijn boek moet ook het verhaal worden over de Peruaanse wals en de marinera en het belang van de criollo-muziek (een term voor de muziek uit de hele kuststrook ) voor de eenwording van Peru. Want Toño is ervan overtuigd dat deze traditionele muziek, die ontstond aan het begin van de negentiende eeuw in de Limeense woonkazernes, het potentieel heeft om alle klassen – hoog en laag – te verenigen. Zo wil hij de Peruanen samenbrengen in een tijd waarin het land wordt verscheurd door guerrillastrijders van het Lichtend Pad.

En niet alleen dat, met zijn boek wil Toño tevens zijn eigen maatschappelijke positie opkrikken. Getrouwd met de eenvoudige Matilde, een naaister die voor hun inkomen zorgt en met wie hij twee dochters heeft, droomt hij ervan tot de intellectuele elite van Peru te behoren. Want misschien maakt hij dan ook een kans bij Cecilia Barraza, de zangeres (overigens geen fictief personage) voor wie hij een stille liefde koestert. En dus begint Toño aan een reis door Peru, vastbesloten om te achterhalen wie toch die mysterieuze Lalo was, in de hoop een definitief meesterwerk te schrijven.

Realist met een duizelingwekkende verteltechniek

Oorsprong van de cajon

Het resultaat is een ontroerende, maar tevens complexe roman. Toño’s zoektocht wisselt Vargas Llosa af met uitgebreide, bijna encyclopedische uitweidingen over de Peruaanse volksmuziek. Het zijn hoofdstukken – zogenaamd geschreven door Toño, maar waarin duidelijk de stem van Vargas Llosa doorklinkt – waar de lezer wordt bijgepraat over grote helden, zoals Felipe Pinglo Alva, de vader van de criollo-muziek (bekend om zijn beroemdste wals ‘De plebejer’) of de Afro-Peruaanse zangeres Lucha Reyes. Daarnaast schrijft Vargas Llosa over, nou ja, werkelijk alles: de roerige geschiedenis van Peru, de oorsprong van de cajon of de charango (klein inheems snaarinsturment), het verschil tussen de cultuur van de kuststreek versus die uit het Andesgebergte of de betekenis van het woord ‘huachafo’, een veelgebruikte term die volgens vertaalster Mariolein Sabarte Belacortu in de buurt komt van ‘kitsch’ maar in feite onvertaalbaar is en door Toño wordt opgevat als een sentimentele, typisch Peruaanse manier van de dingen beleven.

Dat maakt het lezen van dit boek bepaald niet eenvoudig, al helemaal niet omdat Sabarte Belacortu – die een compliment verdient voor haar uiterst zorgvuldige vertaling en uitleg – ervoor heeft gekozen om achterin een lange verklarende woordenlijst toe te voegen. Wie wijs wil worden uit de vele namen, begrippen en typisch Peruaanse uitdrukkingen, is daardoor flink heen een weer aan het bladeren, wat de vaart uit het verhaal haalt. Tegelijkertijd bevat deze roman zo’n rijkdom aan kennis over de Peruaanse muziek, dat de zorgvuldige lezer zich daarna een halve kenner kan noemen – voor de liefhebber is het dan ook aan te raden om af en toe een ‘vals peruano’ op Spotify en YouTube op te zoeken.

Complexe vertelvorm

Meer leren over de Peruaanse muziek is één ding. Maar hoe zit het met het verhaal over Lalo? Vargas Llosa, die in de loop van ruim zestig jaar schrijverschap vele meesterwerken heeft voortgebracht, waaronder Het Groene Huis (1966), Gesprek in de Kathedraal (1969) en De oorlog van het einde van de wereld (1981), bedient zich vaker van complexe vertelvormen. Al in eerdere werken vertelde hij een geschiedenis via een polyfone kakofonie van stemmen, met behulp van perspectiefwisselingen of door te goochelen met de tijd. Ook zijn idee om een verhaal, dat wordt afgewisseld door hoofdstukken die zijn geschreven door de hoofdpersoon zelf, is niet nieuw. In Ik draag mijn stilte op aan jou komt het verhaal over het verleden van de mysterieuze Lalo dan ook langzaam op gang. Desondanks weet Vargas Llosa opnieuw te raken. Zijn gloedvolle beschrijvingen over de liefde tussen de rijke witte Toni, die zijn familie in de ban doet om te kunnen trouwen met de arme, zwarte Lala („een voorbeeld hoe de rest van de Peruanen moeten zijn”) en de rol die de marinera’s, walsen en polka’s spelen in het leven van menig Peruaan, ontroeren. Vooral de wals is er om de heimwee naar het verleden te bezingen, of om de liefde en de vriendschap te vieren. Muziek, schrijft Vargas Llosa, die verbindt: „Waarvoor zijn we anders compadres?”

Ook de bezetenheid van Toño die, gekweld door een rattenobsessie, langzamerhand zijn hele lichaam stuk krabt, is overtuigend. Bovendien is het bijna niet mogelijk om enige gevoelens van melancholie te onderdrukken bij het lezen van deze roman. Vargas Llosa heeft namelijk aangekondigd dat hij er, na ruim zestig jaar schrijverschap, mee ophoudt. Achterin het boek meldt hij bijna terloops: „Ik geloof dat ik klaar ben met deze roman.” En kondigt hij aan nog één essay te willen schrijven over Sarte, zijn ‘leermeester toen hij nog jong was’. „Dat zal het laatste zijn wat ik schrijf.”

Daarmee legt de grote schrijver uit Arequipa zijn pen neer en rest hem, net zoals de zuchtende en huilende gitaar van Lalo Molfino, slechts de stilte.