Groei is de fatale logica van onze beschaving

Geld In haar nieuwe boek (●●●●) geeft politiek econoom Maja Göpel een indringende analyse van een reeks problemen, van klimaatverandering tot ongelijkheid, en geeft ze adviezen voor een andere benadering. „Al onze moderne utopieën lijken te ontaarden in dystopische visioenen.”

In november 2019 presenteerde Elon Musk de Cybertruck, het nieuwste model in zijn stal van elektrische auto’s. Deze is gemaakt van ‘ultrahard, koudgewalst, roestvast staal’ en ‘Tesla-pantserglas’. Bij Maja Göpel viel de mond open, niet uit ontzag voor het acceleratievermogen van de 1.700 kilo zware truck, maar uit afschuw. Waartoe dient zo’n enorme wagen, waarvan er toen ze haar boek schreef al tweehonderdvijftigduizend besteld waren?

Volgens Göpel is de truck een voorbeeld van de ontwikkeling dat technologische verbeteringen en maatschappelijke vooruitgang niet meer hand in hand gaan. Technisch gezien mag de Cybertruck beter zijn dan zijn voorgangers, maar in feite is het een verslindend en overbodig Mad-Max-achtig monster. De truck lost geen problemen op, maar maakt die alleen maar groter.

In Onze wereld nieuw denken geeft politiek econoom Göpel een indringende analyse van een reeks problemen, van klimaatverandering tot ongelijkheid, en geeft ze adviezen voor een andere benadering. ‘Al onze moderne utopieën lijken te ontaarden in dystopische visioenen’, schrijft ze. Technologie produceert Cybertrucks en dataslurpende reuzen. Liberalisme is een systeem geworden waarin bezit zonder verantwoordelijkheid de regel is. En vooruitgang houdt in: ‘veroveren en uitbuiten, expanderen en extraheren.’ Economische groei, nog zo’n fraaie belofte uit het verleden, staat nu gelijk aan klimaatverandering. ‘Dat is de fatale logica van onze beschaving.’

Göpel was adviseur van de Duitse regering in milieukwesties en is de eerste onderzoeksdirecteur van de denktank The New Institute in Hamburg. Daar moeten vooraanstaande denkers werken aan plannen om de wereld te verbeteren. Dat gaat gepaard met grote woorden, die ze ook in haar boek gebruikt. Zo is te lezen dat de planeet ‘aan de rand van de afgrond’ staat. Toch is haar tekst niet schreeuwerig, eerder beheerst, niet boos maar ernstig verontrust.

Superrijken
Hoewel ze ‘nieuw denken’ belooft, zijn veel van haar inzichten niet nieuw. Het sterke aan het boek is dat ze op heldere wijze de ideeën achter de trends van klimaatverandering, groeiende ongelijkheid en ongemakken ontleedt. Zo komen Charles Darwin en Adam Smith voorbij, waarbij ze aantekent dat verwrongen versies van hun opvattingen de grootste invloed kregen. In economische modellen is de homo economicus het uitgangspunt, de mens die uitsluitend let op materieel voordeel. Dat heeft volgens Göpel weinig met de werkelijke mens te maken.

Haar opvattingen sluiten betrekkelijk nauw aan bij het werk van de economen Kate Raworth en Mariana Mazzucato. Steeds gaat het over het veranderen van een eenzijdige economie naar een meer veelzijdige benadering, waarbij niet geld de allesbepalende waarde is. Dat is een enorme gedachtesprong, een ommekeer van het wereld- en mensbeeld.

Gaan lezers door dit boek ‘de wereld nieuw denken’? Misschien niet direct, maar in Duitsland was het een bestseller. Dat succes is te zien als een van de tekenen dat zaken aan het veranderen zijn. Die verandering, zo schrijft Göpel, is een collectieve verantwoordelijkheid, niet alleen van politici, maar ook van individuen, consumenten, media en bedrijven.

Een handboek voor die verandering is dit niet, het biedt vooral een ander kader. Wel staan er tal van suggesties in voor concrete stappen, van groot tot klein. Ze suggereert de 8,2 biljoen dollar die superrijken in belastingparadijzen hebben wegstopt aan te wenden voor de verbetering van de scholing, huisvesting en zorg voor de allerarmsten. En een heffing in te voeren van nog geen 3 euro voor het terugsturen van online bestelde artikelen. In Duitsland zou het veertigduizend ton CO2 per jaar schelen. Dat is net zoveel als vierduizend van de in totaal 83 miljoen Duitsers uitstoten.

23-04-2021 Addie Schulte