Hoe het oude Europa de macht wilde grijpen in de Amerika’s en Mexico een keizer gaf

Mexico De Franse keizer Napoleon III wilde graag de macht van de VS beknotten. Daarom hielp hij een Habsburgse aartshertog om keizer van Mexico te worden. De Brit Edward Shawcross schreef zijn smakelijke biografie: je ziet de Netflix-serie zo voor je.

De keizer van Mexico gaf zijn beulen wat geld, zodat ze op zijn hart zouden mikken. Het vuurpeloton stond op slechts vijf meter afstand, maar Maximiliaan vertrouwde het kennelijk toch niet helemaal. Voor de zekerheid wees hij ook met zijn hand op zijn borst de juiste plek aan. Hij sprak: „Ik schenk iedereen vergiffenis, ik bid dat eenieder ook mij wil vergeven, en ik hoop dat mijn bloed, dat nu vergoten gaat worden, het land ten goede gaat komen. Lang leve Mexico, lange leve de onafhankelijkheid!” Toen klonk een salvo.

Zo kwam op 19 juni 1867 een einde aan het leven van aartshertog Ferdinand Maximiliaan Jozef van Oostenrijk, die op onnavolgbare wijze in 1864 keizer van Mexico was geworden en die carrièrestap na drie jaar met de dood moest bekopen. De Britse historicus Edward Shawcross heeft in De laatste keizer van Mexico. Hoe een Habsburgse aartshertog een rijk moest stichten in de Nieuwe Wereld Maximiliaans dramatische leven geboekstaafd. Dat heeft niet alleen een smakelijke biografie opgeleverd, maar laat ook zien hoe het oude Europa nog één keer probeerde de macht te grijpen in de Amerika’s.

Het verhaal van Maximiliaan begint namelijk in de Franse badplaats Biarritz. Daar kreeg keizer Napoleon III in 1858 bezoek van een Mexicaanse diplomaat met de klinkende naam José Manuel Hidalgo y Esnaurrízar. In Mexico was op dat moment na een burgeroorlog de liberale president Benito Juárez aan de macht. Die had het land van de kerk geconfisqueerd en besloten staatsschulden aan Europese landen niet langer af te lossen. De eerste maatregel had de conservatieven in Mexico heel boos gemaakt, het tweede besluit de schuldeisers in Londen en Parijs. Hidalgo had een voorstel voor de keizer: als Frankrijk het regime van Juárez nou eens omver wierp, dan kwamen de conservatieven weer aan de macht en kreeg Europa zijn geld terug.

Monroe-doctrine
Napoleon III had wel oren naar dit plan. Niet alleen vanwege de positieve financiële implicaties ervan, maar ook omdat hij er een kans in zag de macht van de Verenigde Staten te beknotten. Dat land had in 1823 de Monroe-doctrine afgekondigd. Die hield in dat de VS geen Europees inmenging meer tolereerde op het westelijk halfrond.

Dat zinde de Franse keizer al langer niet. Hij zag de Spaanstalige Mexicanen als broeders van de volkeren in Europa die Romaanse talen spraken. Dit Panlatinisme wilde hij nu vormgeven door een legermacht naar de achtertuin van de VS te sturen. Het uitbreken van de Amerikaanse Burgeroorlog in 1861 was daarvoor het ideale moment.

Terwijl de eerste Franse militairen naar Vera Cruz werden verscheept, moesten Napoleon en de Mexicaanse conservatieven op zoek naar een staatshoofd dat president Juárez kon vervangen. Ze kozen ervoor om van Mexico opnieuw een keizerrijk te maken (het land was na de onafhankelijkheid van 1821 al een jaartje een keizerrijk geweest) en speurden Europa af naar een geschikte keizer.

Die vonden ze in Maximiliaan van Oostenrijk. De jongere broer van keizer Franz Jozef had weinig omhanden – hij was verantwoordelijk voor de nauwelijks bestaande Oostenrijkse marine – maar zat wel vol dadendrang. Net als zijn vrouw, de Belgische prinses Charlotte.

Aanvankelijk had Maximiliaan allerlei eisen – de gevechtsoperaties in Mexico moesten voorbij zijn, de Britten moesten akkoord gaan met zijn kroning, de gewone Mexicanen moesten zich uitspreken voor zijn komst – maar naarmate de Franse militaire interventie langer duurde, legde hij de lat steeds minder hoog. De rest van zijn twijfels namen Napoleon, de Franse militaire commandant ter plekke en de Mexicaanse conservatieven weg door keihard te liegen over het enthousiasme van zijn nieuwe onderdanen dat Maximiliaan te wachten stond.

En dus vertrokken de aartshertog en zijn Charlotte uit Europa en bereikten ze met een enorm konvooi rijtuigen op 12 juni 1864 Mexico-Stad. Al snel verbijsterde de kersverse keizer hier de politici die hem op de troon gezet hadden door veel van de liberale hervormingen van Juárez over te nemen: de kerk kreeg zijn landerijen niet terug en hij kondigde godsdienstvrijheid en een liberale grondwet aan. Het dagelijkse regeerwerk kon hem maar matig bekoren en Maximiliaan zag er niet op toe of al deze oekazes wel werden uitgevoerd.

Carlotta, zoals ze zich nu liet noemen, nam veel werk van hem over. De correspondentie tussen het keizerlijk paar – een mengeling van diepe genegenheid en verbijstering over de gang van zaken – is een van de hoogtepunten van dit boek.

Smeken om hulp
Terwijl Maximiliaan zich met reisjes door zijn rijk verpoosde, verliep de oorlog tegen de troepen van Juárez niet voorspoedig. Napoleon III had beloofd zijn collega-keizer nooit in de steek te laten, maar besloot onder binnenlandse en buitenlandse druk (de burgeroorlog in de VS was voorbij) zijn militairen in 1866 tóch terug te trekken. Iedereen kon zien dat het spel voor Maximiliaan nu uit was, maar zijn eergevoel stond hem niet toe Mexico te verlaten.

Carlotta ging wel naar Europa om bij Napoleon en de paus om hulp voor haar man te smeken. Toen ze geen gehoor kreeg, knapte er iets bij de keizerin. Ze verloor haar verstand en meende dat Napoleon de duivel was en dat mensen haar wilden vergiftigen. Ze zou tot haar dood in 1927 door haar Belgische familie in een kasteel worden weggestopt.

Maximilaan stierf al in 1867, toen zijn kleine leger Mexicaanse aanhangers verslagen was. Shawcross is erin geslaagd de keizer recht te doen in deze vlot geschreven biografie vol kleurrijke personages (je ziet de Netflix-serie zo voor je). Deze Habsburger was geen bloeddorstige kolonisator, maar een naïeve, niet op zijn taak berekende man. Hij was gebruikt – en liet zich ook gebruiken – door politici die hun eigen belangen voor ogen hadden. Toen hun plannetjes niet werkten, lieten ze de keizer als een baksteen vallen.

30-09-2022 Bart Funnekotter