Sciencefiction draait om ideeën, variërend van gadgets tot nieuwe levensvormen, van wetenschappelijke doorbraken tot alternatieve maatschappelijke ordeningen. Maar meer nog dan om die ideeën, zou het volgens mij moeten draaien om de implicaties van die ideeën. Wat zijn de maatschappelijke, politieke, psychologische en filosofische consequenties van de alternatieve wereld die de schrijver optuigt? Edward Ashtons binnenkort verfilmde, en nu in het Nederlands verschenen bestseller Mickey7 staat bol van ideeën, waaronder een aantal terugkerende elementen van het genre. Maar aan een diepgravende uitwerking van de implicaties ontbreekt het.

De plaats van handeling is een verre planeet, Niflheim, waar een mensenkolonie worstelt met vijandige omstandigheden: het is er koud, voedselproductie komt nauwelijks van de grond en er zijn mysterieuze inheemse wezens, sluipers, die het op de bezoekers voorzien hebben. Een ongastvrije wereld zoals we die uit klassieke sf kennen – denk aan Harry Harrisons Deathworld (1960) – met wezens waarin echo’s doorklinken van de insect-achtige formics (kruiperds) uit Orson Scott Cards Ender’s Game (1985). Maar het draait vooral om het idee van een Vervangbare, een expeditielid dat op mag draven voor alle gevaarlijke, potentieel dodelijke klusjes. En die bij een verkeerde afloop uit organisch materiaal gereproduceerd kan worden aan de hand van vastgelegde kenmerken, waaronder een steeds opnieuw geüpdate geheugen. Waardoor elke nieuwe incarnatie zich zijn voorgaande overlijdens herinnert.

De Vervangbare in kwestie is Mickey Barnes, een rap van de tongriem gesneden straatvechter die zo zijn redenen heeft zijn thuiswereld te willen ontvluchten, en die zich – zeer uitzonderlijk – vrijwillig heeft aangemeld als Vervangbare. Veelvuldig omkomen mag dan akelig zijn, de geïmpliceerde onsterfelijkheid is dat niet. Denkt hij. Zoals de titel al zegt volgen we het leven van de zevende incarnatie van Mickey, die na een missie buiten de basis voor dood wordt achtergelaten. Maar terwijl Mickey8 op de basis al uit ‘de kuip’ kruipt, blijkt numero 7 nog in leven en in staat terug te keren. Wat voor beide Mickeys een probleem is: gezien de voedseltekorten is het misdadig jezelf te verdubbelen, ook als dat per ongeluk is. Wordt die verdubbeling ontdekt, dan zal minimaal een van twee door een wat karikaturale expeditieleider in ‘het verdwijngat’ worden geworpen. Zonde, want mogelijk heeft Mickey7 inzichten verworven die tot een werkbare omgang met de sluipers zouden kunnen leiden. Waardoor de kolonie het tragische lot van andere mislukte kolonies, waarover Ashton met smaak vertelt, bespaard kan blijven.

Schip van Theseus

Helaas wordt veel van wat in dit boek wordt opgeworpen matig uitgewerkt. Een dreigende genocide op de inheemse bevolking passeert als een blad op een bergbeek, het klassieke dubbelgangersmotief blijft steken in geestigheden (en een trio). Ashton haalt het Schip van Theseus aan, een gedachte-experiment waarin de vraag wordt opgeworpen of een schip nog hetzelfde schip is wanneer na eeuwen onderhoud elk onderdeel ervan inmiddels is vervangen – het lijkt hetzelfde schip, met dezelfde naam, maar geen morzel van oorspronkelijk materiaal rest. Maar hoewel Mickey7 aan de hand dit gedachte-experiment intellectueel concludeert dat de belofte van onsterfelijkheid ‘gelul’ is en alle Mickeys ‘verdomde eendagsvliegen’ zijn, ontbreekt het psychologische gevolg van deze existentiële mokerslag. Zoals er meer ontbreekt of zelfs onlogisch is. Waarom zou een mens, ook in de wetenschap dat hij of zij zo goed als nieuw uit ‘de kuip’ zal kruipen, zich keer op keer aan gruwelijke stervensprocessen onderwerpen? En vooral: waarom is Mickey7 niet véél zwaarder getraumatiseerd? Ashton benoemt het trauma, maar we zien de gevolgen van die stapeling van trauma’s niet terug in de persoonlijkheid en het gedrag van Mickey Barnes.

Ashton is van huis uit natuurkundige, wat blijkt uit zijn kennis van antimaterie, sterrenkunde en aanverwante zaken. Bovendien weet hij de lezer in soepele taal mee te nemen in het verre van eenvoudige dagelijkse leven van zijn Vervangbare. Maar aan Ashtons inlevingsvermogen en filosofische nieuwsgierigheid schort het een en ander. Waardoor Mickey7 een weliswaar goed te verhapstukken, vlot staaltje avonturen-sf is, maar ook een gemiste kans om een intrigerend idee daadwerkelijk af te pellen en te onderzoeken.